Kluczowe wnioski z artykułu:
- Dieta eliminacyjna pomaga w diagnozowaniu i leczeniu alergii pokarmowych, nietolerancji oraz innych dolegliwości zdrowotnych.
- Skuteczność diety eliminacyjnej zależy od współpracy z lekarzem lub dietetykiem oraz skrupulatnego planowania posiłków.
- Przeprowadzanie diety eliminacyjnej powinno obejmować monitorowanie stanu zdrowia i badań laboratoryjnych.
- Wprowadzenie wykluczonych składników do diety po okresie eliminacji pozwala na lepsze zrozumienie, które produkty wywołują niepożądane reakcje.
Czym jest dieta eliminacyjna? Kiedy należy ją stosować?
Dieta eliminacyjna to sposób odżywiania, który polega na tymczasowym wykluczeniu z diety jednego lub więcej składników, które mogą powodować niepożądane reakcje w organizmie. Taki sposób żywienia jest szczególnie przydatny w diagnozowaniu i leczeniu różnych dolegliwości zdrowotnych, takich jak alergie pokarmowe, nietolerancje, choroby autoimmunologiczne czy problemy żołądkowo-jelitowe. Po okresie eliminacji stopniowo wprowadza się wykluczone produkty, aby obserwować reakcje organizmu i zidentyfikować potencjalnie szkodliwe składniki.
Rodzaje eliminacji: jednoskładnikowe wykluczenia vs wykluczenia grup produktów
Eliminacja może polegać na wykluczeniu jednego składnika pokarmowego lub całej grupy produktów. Jednoskładnikowe wykluczenia dotyczą np. mleka, jaj czy orzechów, podczas gdy wykluczenia grup produktów mogą obejmować np. produkty zawierające gluten, laktozę czy wysokowęglowodanowe pokarmy w diecie low FODMAP. Ostatnia z wymienionych diet może okazać się przydatna dla osób, które interesuje glukozowa rewolucja.
Zastosowanie – sytuacje, w których dieta eliminacyjna może być konieczna
Dieta eliminacyjna może okazać się przydatna w przypadku alergii, nietolerancji, chorób autoimmunologicznych takich jak Hashimoto bądź problemów żołądkowo-jelitowych. Inna może być jednak dieta dla alergika, a inna dla osoby z nietolerancją glutenu. Wszystko zależy od prezentowanych objawów. Dlatego też diagnostyka zarówno alergii, jak i innych problemów jest kluczowa przed jakąkolwiek eliminacją.
Alergie pokarmowe
Alergie pokarmowe to nadmierna reakcja układu immunologicznego na określony składnik pokarmowy, której objawem może być choćby pokrzywka. Możliwe jest uczulenie na cytrynę, ogórka czy pomidora, ale także na całe grupy produktów. Dieta eliminacyjna pomaga zidentyfikować i wyeliminować produkty wywołujące alergie. Wykrywanie alergenów pokarmowych możliwe jest zarówno w ramach NFZ, jak i prywatnie. Szczególnie ważne jest unikanie alergenów w ciąży, dlatego warto się zbadać. Na ich miejsce wprowadzone muszą być produkty, które nie uczulają. Jeśli zastosowana ma być np. dieta hipoalergiczna, jadłospis nie może nawet czasami uwzględniać produktów, które zaostrzałyby dokuczliwe objawy. Jeżeli na przykład występuje uczulenie na pszenicę, co jeść, aby nie prowokować dokuczliwych objawów? Okazuje się, że pomocne mogą być wyroby piekarnicze z mąki kukurydzianej, ryżowej, owsianej czy żytniej.
Nietolerancje pokarmowe (np. laktozy, glutenu)
Nietolerancje pokarmowe dotyczą problemów z trawieniem pewnych składników, takich jak laktoza czy gluten. Wykluczenie tych składników z diety może znacznie poprawić samopoczucie i zdrowie. Na szczęście dieta bez laktozy nie jest uciążliwa z uwagi na to, że w sklepach można już kupić coraz więcej popularnych produktów niezawierających tego składnika.
Choroby autoimmunologiczne
W chorobach autoimmunologicznych takich jak celiakia czy choroba Hashimoto dieta eliminacyjna może pomóc w zmniejszeniu objawów i poprawie jakości życia. Wyciszenie reakcji immunologicznych jest możliwe tylko dzięki rzetelnemu przestrzeganiu diety. Warto też mieć na uwadze to, iż w przypadku chorób z autoagresji ze szczególną ostrożnością powinna być prowadzona dieta odchudzająca.
Problemy żołądkowo-jelitowe
Osoby z zespołem jelita drażliwego (IBS) czy chorobą Leśniowskiego-Crohna mogą odnieść korzyści z diety eliminacyjnej, która pomaga w identyfikacji i wykluczeniu składników pogarszających stan zdrowia. Jeśli na dodatek problemem jest galaktozemia, dieta również może pomóc w zwalczeniu uciążliwych objawów ze strony układu trawiennego. Istotna jest też wiedza na temat tego, jak powinna przebiegać regeneracja przewodu pokarmowego i jak odbudować kosmki jelitowe.
Diagnostyka przy podejrzeniach nietolerancji
Dieta eliminacyjna jest również stosowana w diagnostyce nietolerancji pokarmowych, aby dokładnie zidentyfikować problematyczne składniki. Na etapie diagnostyki warto notować, po jakich pokarmach samopoczucie się pogarsza, a po jakich nie.
Zasady diety eliminacyjnej – jak odpowiednio prowadzić dietę eliminacyjną?
Aby dieta eliminacyjna mogła się powieść, kluczowe jest przestrzeganie pewnych zasad. Ważne jest skrupulatne planowanie posiłków, współpraca ze specjalistami oraz monitorowanie stanu zdrowia.
Współpraca z lekarzem lub dietetykiem
Prowadzenie diety eliminacyjnej powinno odbywać się pod nadzorem specjalisty, który pomoże w odpowiednim planowaniu posiłków i monitorowaniu stanu zdrowia. Jeżeli ma być zastosowana dieta eliminacyjna, przepisy można będzie znaleźć zarówno w internecie, jak i w specjalistycznych książkach. Można także umówić się do dietetyka, który opracuje jadłospis. Dzięki temu możliwa jest poprawa samopoczucia i redukcja lub całkowite usunięcie objawów uczulenia na laktozę czy jakikolwiek inny składnik.
Skrupulatne planowanie posiłków
Dokładne planowanie posiłków jest kluczowe, aby uniknąć niedoborów i zapewnić zrównoważoną dietę. Warto zatem sporządzać listy zakupów i starać się gotować obiady na przynajmniej 2–3 dni. Pomoże to w uniknięciu chaosu oraz marnowania żywności.
Monitorowanie stanu zdrowia i badań laboratoryjnych (witamin, minerałów)
Regularne badania laboratoryjne pozwalają na monitorowanie poziomu witamin i minerałów oraz wykrywanie ewentualnych niedoborów. Może się bowiem okazać, że na pewnym etapie diety wystąpią jakieś niedobory i konieczna będzie suplementacja. Nierzadko pojawiają się one w przypadku diety redukcyjnej.
Okresowe wprowadzanie wykluczonych składników (np. dieta eliminacyjno-prowokacyjna)
Po okresie eliminacji stopniowe wprowadzanie wykluczonych składników pozwala na obserwację reakcji organizmu i zidentyfikowanie szkodliwych produktów. Wykluczanie pokarmów nie musi być bowiem konieczne przez całe życie, ale przez pewien jego okres.
Rodzaje diet eliminacyjnych
Istnieje co najmniej kilka rodzajów diet eliminacyjnych. Do najpopularniejszych należą dieta bezglutenowa, dieta bez laktozy i dieta low FODMAP.
Popularne diety eliminacyjne: dieta bezglutenowa, low FODMAP, dieta bez laktozy
Niektóre z popularnych diet eliminacyjnych to dieta bezglutenowa stosowana w przypadku celiakii, dieta FODMAP dla osób z IBS oraz dieta bez laktozy dla osób nietolerujących laktozy. Jeżeli u jednej osoby występuje zarówno nietolerancja glutenu, jak i laktozy, konieczne będzie unikanie zarówno produktów bogatych w gluten, jak i tych z zawartością laktozy. Na szczęście w dużych supermarketach dostępne są różne zdrowe zamienniki, które mogą ułatwić przyrządzanie potraw. Ważne jest to, aby glutenu unikać zarówno przy alergii na gluten, jak i przy nietolerancji.
Diagnozowanie i leczenie – eliminacja w celach diagnostycznych i terapeutycznych
Dieta eliminacyjna może być stosowana zarówno w celach diagnostycznych, jak i terapeutycznych. Wykrycie i wykluczenie problematycznych składników pokarmowych może prowadzić do poprawy stanu zdrowia i samopoczucia. Wbrew pozorom wykrycie produktów, które szkodzą, nie jest tak łatwe, jak mogłoby się wydawać. Niekorzystne objawy mogą bowiem utrzymywać się nawet do kilkunastu–kilkudziesięciu godzin po spożyciu konkretnego składnika.
Rezultaty diety eliminacyjnej. Jakie efekty można osiągnąć?
Efekty diety eliminacyjnej mogą obejmować zmniejszenie objawów alergii i nietolerancji, poprawę pracy układu trawiennego, zmniejszenie stanów zapalnych oraz ogólną poprawę jakości życia. Polepszeniu ulega zarówno samopoczucie fizyczne, jak i psychiczne. Wiele osób zauważa też poprawę stanu cery, włosów i paznokci.
Bezpieczeństwo diety eliminacyjnej
Aby dieta eliminacyjna mogła być bezpieczna, kluczowe jest unikanie błędów. Duża w tym rola doświadczonego dietetyka i umiejętnie wdrożonej suplementacji, jeśli jest konieczna.
Zalecenia – jak unikać błędów? Rola dietetyka, dobór suplementacji
Wiele osób może zastanawiać się nad tym, jak powinien wyglądać jadłospis. Jeśli problemem jest przykładowo galaktozemia, czego nie można jeść? Lista jest dość długa, dlatego aby uniknąć błędów i niedoborów żywieniowych, każda dieta eliminacyjna powinna być prowadzona pod nadzorem dietetyka, i to bez względu na to, czy jest to dieta jajeczna, dieta matki karmiącej czy jakakolwiek inna. Czasami konieczna staje się dobrze dobrana suplementacja, która może pomóc w utrzymaniu równowagi żywieniowej i ewentualnym uzupełnieniu niedoborów.
Przykładowy jadłospis diety eliminacyjnej
Przykładowa dieta eliminacyjna może być oparta o zbilansowany jadłospis taki jak wskazany poniżej:
- Śniadanie – owsianka na mleku roślinnym z owocami jagodowymi.
- Drugie śniadanie – sałatka z kurczakiem, awokado i bezglutenowym chlebem.
- Obiad – pieczony łosoś z warzywami i komosą ryżową.
- Podwieczorek – smoothie z bananem, szpinakiem i mlekiem migdałowym.
- Kolacja – zupa krem z dyni z pieczonymi pestkami dyni i oliwą z oliwek.
Jeżeli ma być to dieta eliminacyjna matki karmiącej, jadłospis warto przygotować wraz z dietetykiem. Specjalista będzie wiedział, jakie produkty pobudzą produkcję mleka, a jakie mogą ją zmniejszyć. Dietetyk pomoże też wprowadzić do diety lubiane produkty, bo dieta restrykcyjna, w której brak jest jakichkolwiek przysmaków, może być trudna do przestrzegania.
Czym różni się alergia pokarmowa od nietolerancji?
Alergia pokarmowa to nadmierna reakcja układu immunologicznego na określony składnik, która może prowadzić do poważnych objawów, takich jak wysypki, duszności czy anafilaksja. Nietolerancja pokarmowa dotyczy natomiast problemów z trawieniem pewnych składników i objawia się głównie dolegliwościami żołądkowo-jelitowymi, takimi jak wzdęcia, biegunki czy bóle brzucha. Redukcja objawów alergii i nietolerancji może zająć trochę czasu, zwłaszcza jeśli objawy są poważne.
Kiedy warto stosować dietę eliminacyjną?
Dietę eliminacyjną warto stosować, gdy istnieje podejrzenie alergii lub nietolerancji pokarmowej, w przypadku chorób autoimmunologicznych oraz problemów żołądkowo-jelitowych. Jest to również skuteczna metoda diagnostyczna przy podejrzeniach nietolerancji. Zarówno dieta eliminacyjna matki karmiącej, jak i kobiety w ciąży czy starającej się o dziecko powinna być komponowana ze szczególną starannością, aby uniknąć ewentualnych niedoborów. Podobnie rzecz ma się z dietą osób starszych czy małych dzieci.
Źródła:
- 1. Cudowska B., Kaczmarski M., Alergiczne reakcje krzyżowe – aspekty kliniczne i diagnostyczne, „Alergia” 2/2003
- 2. Gierada E., Alergie pokarmowe, https://dietetycy.org.pl/alergie-pokarmowe/
- 3. Stanclik S., Nietolerancja laktozy, https://dietetycy.org.pl/nietolerancja-laktozy/
- 4. Cyprian M., Dieta eliminacyjna od A do Z, https://instytut-mikroekologii.pl/dieta-eliminacyjna-od-a-do-z/
- 5. Staroń M., Lachowicz K., Fizjologiczne aspekty postępowania dietetycznego w chorobie Hashimoto, „Kosmos” 2/2019
Niniejszy artykuł nie jest poradą medyczną i ma charakter wyłącznie informacyjny.
