Ferrytyna: jakie są normy i kiedy należy się przebadać? Problemy z nadmiary i niedoborem ferrytyny.

Czym jest ferrytyna?

Ferrytyna jest białkiem tzw. ostrej fazy, występującym m.in. w wątrobie, śledzionie, nerkach, szpiku kostnym i mięśniach szkieletowych. Stanowi połączenie białka apoferrytyny z żelazem. Dzięki niej organizm wchłania i magazynuje żelazo. Polega to na łączeniu się żelaza z apoferrytyną, w wyniku czego powstaje ferrytyna, która następnie jest przekazywana transportowemu białku osocza (transferynie) i przenoszona dalej, do różnych tkanek.

Jak i po co badać ferrytynę?

Znajomość stężenia ferrytyny pozwala stwierdzić, czy w organizmie brakuje żelaza, czy też jest go za dużo, zanim wystąpią niepokojące objawy. Specjaliści zalecają badanie stężenia ferrytyny, gdy podejrzewają niedokrwistość wynikającą z niedoboru żelaza. Do objawów tych należą:

• zmiany na błonie śluzowej języka, gardła i przełyku,
• łamliwość paznokci i włosów,
• występowanie prążków na paznokciach,
• senność i zaburzenia zdolności intelektualnych,
• bladość,
• szum w uszach,
• zawroty głowy i omdlenia,
• bóle mięśni,
• zmniejszenie odporności,
• złe samopoczucie i pogorszenie nastroju,
• nerwowość,
• przyspieszenie akcji serca.

Za pomocą badania można również skontrolować efektywność terapii. Czasami lekarz kieruje pacjenta na badanie ferrytyny, gdy podejrzewa nadmiar żelaza w organizmie. Może on wynikać z istnienia zaburzenia wrodzonego, jakim jest hemochromatoza lub hemosyderoza, czyli nadmierne przyswajanie żelaza, w wyniku innej choroby lub jako powikłanie po wielokrotnej transfuzji krwi.

Ferrytyna – badanie

Do badania stężenia ferrytyny w surowicy pobierana jest krew z żyły łokciowej. Pacjent powinien zgłosić się do laboratorium na czczo (co najmniej 10-12 godzin od ostatniego posiłku). Wcześniej należy skonsultować się z lekarzem w kwestii przyjmowanych leków i suplementów diety, które mogłyby wpłynąć na odczyt badania ferrytyny. Czas oczekiwania na wynik jest krótki – zazwyczaj można go odebrać już na drugi dzień. Oznaczanie ferrytyny warto wykonywać regularnie, ponieważ umożliwia wczesne wykrycie wielu niebezpiecznych chorób, co pozwala na szybką reakcję i zastosowanie odpowiedniego leczenia. Można również wykonać prywatnie badanie stężenia ferrytyny. Cena badania uzależniona jest od lokalizacji i standardu laboratorium, ale najczęściej nie przekracza 50 złotych.

Jakie są normy ferrytyny?

Prawidłowe wartości stężenia ferrytyny uzależnione są od płci i wieku, a zakres normy jest stosunkowo szeroki. Dlatego też wyniki badania powinny być zawsze interpretowane przez lekarza prowadzącego, na podstawie norm zamieszczonych w tabelach oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta.

Ferrytyna – norma

U kobiet stężenie ferrytyny w surowicy powinno mieścić się w granicach 10-200 mikrogramów na litr.

U mężczyzn stężenie ferrytyny w surowicy powinno być w zakresie 15-400 mikrogramów na litr.

Jakie są objawy nadmiaru ferrytyny i jak sobie z nim radzić?

Pierwsze objawy mogą wystąpić już przy nieznacznie podwyższonym poziomie ferrytyny. Należą do nich:

• przewlekłe zmęczenie, nieustające pomimo prawidłowej ilości snu,
• złe samopoczucie,
• problemy z odpornością i częste infekcje,
• bóle stawów, brzucha, mięśni czy głowy,
• zaburzenia pracy przewodu pokarmowego.

Ferrytyna wysoka może wskazywać na wiele różnych zaburzeń i chorób. Najczęściej przyczynami nadmiaru ferrytyny są:

• stany zapalne,
• reumatoidalne zapalenie stawów,
• uszkodzenie wątroby, w tym martwica komórek wątroby,
• uszkodzenie śledziony,
• uszkodzenie komórek szpiku kostnego,
• przeładowanie żelazem (hemochromatoza pierwotna lub potransfuzyjna),
• niedokrwistość megaloblastyczna, aplastyczna lub hemolityczna.

Nadmiar żelaza jest bardziej niebezpieczny niż jego niedobór. Dlatego należy jak najszybciej ustalić jego przyczynę i zastosować odpowiednie leczenie. Musi ono być zawsze prowadzone przez lekarza – nie wolno leczyć się na własną rękę. Przy hemochromatozie najczęściej stosuje się kontrolowane upusty krwi.

Czym może się objawiać niedobór ferrytyny?

Niska ferrytyna może wskazywać na obniżone stężenie białek, spowodowane niedożywieniem. Przyczyną tego rodzaju anemii bywa przewlekłe zapalenie jelit lub zespół złego wchłaniania w przewodzie pokarmowym. Ferrytyna poniżej normy może też występować, kiedy w organizmie pojawiają się niedobory żelaza w wyniku upływu krwi (np. krwotoku czy częstych i obfitych miesiączek). Niedobór ferrytyny jest ściśle związany z niedoborem żelaza. Do typowych objawów, które powinny zwrócić naszą uwagę i skłonić do wykonania badań krwi należą:

• wypadanie włosów, łamliwość paznokci i suchość skóry,
• ciągłe zmęczenie, senność, zaburzenia koncentracji,
• spadek odporności i podatność na infekcje,
• zajady w kącikach ust,
• krwawienie dziąseł,
• bladość błon śluzowych.

Czy da się podnieść poziom ferrytyny?

Lekarz prowadzący na podstawie objawów klinicznych, po przeprowadzeniu dodatkowych badań (m.in. pełnej morfologii krwi) oraz ustaleniu przyczyny niedoboru ferrytyny, zleca odpowiednie leczenie. Najczęściej są to preparaty na receptę. Należą do nich zazwyczaj:

• tabletki lub syropy, zawierające kompleks wodorotlenku żelaza trójwartościowego,
• fiolki do picia z bursztynianem żelaza (dla osób cierpiących na przewlekłe choroby układu pokarmowego),
• preparaty, zawierające siarczan żelaza dwuwartościowego, łączone z kwasem askorbinowym, ułatwiającym wchłanianie żelaza oraz kwasem foliowym.

Przy niewielkim odchyleniu od normy zwykle wystarcza zmiana diety i dodatkowa suplementacja.

Ferrytyna – jak podnieść poziom?

Aby podnieść poziom ferrytyny, należy spożywać produkty bogate w wysoko przyswajalne żelazo hemowe pochodzenia zwierzęcego, a więc:

• żółtka jaj,
• podroby (wątróbka, kaszanka, salceson),
• czerwone mięso (wołowina, ale również cielęcina i baranina),
• niektóre rodzaje drobiu (gęś, kaczka),
• tłuste ryby (np. łosoś,śledź, makrela i sardynka).

Oprócz tego wysoka zawartość żelaza znajduje się w warzywach takich jak: rośliny strączkowe, suszone owoce oraz pełnoziarniste kasze i ciemne pieczywo.

Przyswajalność żelaza zwiększa witamina C, dlatego jadłospis powinien uwzględniać świeże warzywa i owoce. Istnieje także grupa produktów hamujących wchłanianie żelaza. Należą do nich: kawa i herbata, wapń pochodzący z nabiału, czerwone wino oraz błonnik, dlatego należy ich unikać. Niedobór ferrytyny i żelaza można też uzupełniać preparatami dostępnymi bez recepty – może być to samo żelazo lub połączone z kwasem foliowym czy askorbinowym.