Kluczowe wnioski z artykułu:
- Fruktoza jest monosacharydem, czyli cukrem prostym, który nie rozkłada się na mniejsze cząsteczki.
- Fruktoza występuje naturalnie w owocach, miodzie i syropach, a także w niektórych warzywach, ale bardzo często spotkać ją można w produktach przetworzonych w postaci syropu glukozowo-fruktozowego.
- Szerokie zastosowanie fruktozy w przemyśle spożywczym może prowadzić do nadmiernego spożycia tego cukru.
- Właściwości glukozy i fruktozy są inne – fruktoza metabolizowana jest w wątrobie, co niesie ze sobą szereg konsekwencji.
- Nadmiar fruktozy jest jedną z przyczyn prowadzących do stłuszczenia wątroby, rozwoju zespołu metabolicznego, otyłości czy chorób serca.
Fruktoza – czy fruktoza jest sprzymierzeńcem, dostarczającym naturalnej energii, czy cichym wrogiem?
Jeszcze niedawno mówiło się wyłącznie o prozdrowotnych właściwościach owoców, jednak od pewnego czasu narracja się zmieniła. Wszystko z powodu fruktozy – cukru naturalnie występującego w owocach. Czy fruktoza to cukier prosty? Rzeczywiście jest ona monosacharydem, czyli cukrem, którego organizm nie rozkłada na mniejsze cząsteczki. Podobnie jak wszystkie inne węglowodany dostarcza organizmowi energii, odpowiada również za przyjemny słodki smak wielu różnym składników naszej diety. Dlaczego miałaby negatywnie wpływać na organizm? Problemem jest najczęściej jej nadmiar w diecie. Gdzie występuje fruktoza? Jest naturalnym składnikiem owoców, ale także niektórych warzyw, miodu i różnego rodzaju syropów. Jest ona bardzo słodka, dużo słodsza od innego cukru prostego – glukozy, dlatego producenci bardzo chętnie wykorzystują ją w swoich produktach (zwykle w postaci syropu glukozowo-fruktozowego). Problem polega na tym, że o ile glukoza po spożyciu jest szybko wchłaniana przez organizm i transportowana do wszystkich komórek ciała, tak fruktoza metabolizowana jest dopiero w wątrobie, gdzie może być przekształcona w tłuszcz, zmagazynowana w postaci glikogenu lub przekształcona w glukozę, którą wykorzysta organizm. Nadmiar tego związku może zatem negatywnie wpływać na serce i wątrobę, a także powodować otyłość lub cukrzycę.
W jakich produktach znajdziesz fruktozę?
Żeby uniknąć nadmiernego spożycia, warto dokładnie wiedzieć, w czym jest fruktoza. Występuje ona naturalnie w owocach, zwłaszcza bardzo słodkich takich jak jabłka, gruszki, banany czy winogrona, a także w warzywach, np. marchewce, burakach, dyni czy batatach. Znajduje się również w miodzie i syropie klonowym. Oczywiście nie jest prawdą, że wszystko, co zawiera fruktozę, szkodzi człowiekowi. Zarówno słodkie warzywa, jak i owoce są zdrowym elementem zbilansowanej diety, dostarczają między innymi dużej ilości witaminy C, błonnika, minerałów i innych związków bioaktywnych. Niestety fruktoza – cukier prosty o przyjemnym smaku jest bardzo lubiana przez producentów produktów przetworzonych, takich jak różnego typu napoje słodzone, desery, jogurty, sosy czy gotowe dania. W przemyśle spożywczym spotykamy ją głównie w postaci syropu wytwarzanego ze skrobi kukurydzianej. Skrobia rozkładana jest na glukozę, a jej część zostaje przekształcana we fruktozę. Glukoza + fruktoza co powstaje? To oczywiście popularny syrop glukozowo-fruktozowy, który znaleźć można już niemal w każdym gotowym produkcie, zarówno słodkim, jak i wytrawnym. Nawet bardzo zdrowe produkty, takie jak suszona żurawina, mogą być słodzone syropem. Ze względu na łatwość stosowania fruktozy, zastosowanie jej przy produkcji żywności, ale także leków jest coraz szersze.
Metabolizm fruktozy – jak jest przetwarzana w organizmie?
Budowa fruktozy różni się od budowy glukozy, co wpływa na smak, właściwości i metabolizm obu związków. Fruktoza jest wchłaniana w jelicie cienkim, skąd jest transportowana do wątroby. To tam przekształca się w glukozę lub tłuszcz. Glukoza natomiast może być od razu wykorzystana przez większość komórek organizmu jako źródło energii. Co więcej, fruktoza w mniejszym stopniu stymuluje wydzielanie insuliny, co może prowadzić do insulinooporności, ma też wpływ na produkcję kwasów tłuszczowych w wątrobie.
Zastosowanie fruktozy w przemyśle i medycynie
Fruktoza jest wykorzystywana zarówno w przemyśle spożywczym, jak i w medycynie. Używana jest jako słodzik, ponieważ jest dużo słodsza od zwykłego cukru, czyli sacharozy, a ponadto ma niższą zawartość kalorii. Sprawdza się też jako stabilizator i barwnik. Tutaj kluczowe znaczenie ma pytanie: czy fruktoza jest cukrem redukującym. Otóż tak, dlatego uczestniczy w reakcjach, które odpowiadają za uwielbiany przez nas karmelowy kolor i smak słodyczy. Spotykamy ją również w lekach, zwłaszcza tych o gorzkim smaku, ponieważ jest w stanie go zamaskować, bywa wtedy niezbędna. Zawiera ją np. immunotrofina i wiele innych preparatów.
Czy nadmiar fruktozy szkodzi?
Nikogo już nie dziwi stwierdzenie, że cukier w diecie należy ograniczać. W kontekście ewentualnych problemów zdrowotnych jeszcze gorsza niż tradycyjna sacharoza wydaje się właśnie fruktoza. Występowanie jej jest bardzo powszechne, a konsekwencje nadmiaru w diecie bardzo poważne. Może powodować między innymi:
- stłuszczenie wątroby,
- wzrost poziomu trójglicerydów,
- choroby serca,
- zwiększenie ryzyka rozwinięcia się zespołu metabolicznego,
- stłuszczenie wątroby (NAFLD),
- zwiększony apetyt i ryzyko nadwagi,
- cukrzycę typu 2,
- insulinooporność,
- dnę moczanową.
Warto wiedzieć, że na przykre konsekwencje nadmiernego spożycia fruktozy narażone są przede wszystkim dzieci, których wątroba nie jest jeszcze dojrzała. Ponadto niektóre osoby nie są w stanie prawidłowo przyswoić tego cukru – to nietolerancja fruktozy. Charakterystycznymi objawami są wówczas np. ból brzucha po spożyciu jabłka, wzdęcia i biegunka.
Badania dotyczące negatywnego wpływu nadmiernego spożycia fruktozy
Badania wykazały, że nadmierne spożycie fruktozy ma negatywny wpływ na organizm głównie z powodu jej wpływu na wątrobę oraz na hormony takie jak leptyna (hormon sytości). Naukowcy wiążą fruktozę z rozwojem chorób przewlekłych oraz epidemią otyłości.
Fruktoza a odchudzanie – mit czy prawda?
Czy fruktoza utrudnia odchudzanie? Niestety tak. Chociaż jest przyjemnie słodka i wydaje się w pełni bezpieczna ze względu na swoje naturalne pochodzenie, może sabotować wysiłki osób pragnących zrzucić zbędne kilogramy. Jak już wspomnieliśmy, metabolizowana jest w wątrobie, gdzie może być przekształcana w tłuszcz. Dodatkowo może zaburzać działanie leptyny, a nawet dodatkowo zwiększać uczucie głodu, co jest prostą drogą do przejadania.
Fruktoza okiem dietetyka – praktyczne porady dotyczące zmniejszenia spożycia fruktozy w codziennej diecie
Dietetycy od dawna biją na alarm: ze względu na właściwości fruktozy jej nadmiar jest bardzo szkodliwy. Jeśli zależy Ci na odchudzaniu i dlatego sięgasz po produkty słodzone fruktozą, znacznie lepszą alternatywą będą naturalne zamienniki cukru takie jak stewia, erytrol czy ksylitol lub gotowe słodziki dla cukrzyków. Warto bardzo uważnie śledzić etykiety produktów, sprawdzając, gdzie występuje glukoza i fruktoza (czasami kryje się pod skrótem HFCS), a najlepiej ograniczyć do absolutnego minimum spożywanie wysokoprzetworzonych produktów. Żeby stracić zbędne kilogramy, dobrym pomysłem będzie zastosowanie prostych trików na przyspieszenie metabolizmu takich jak regularne posiłki, ostre przyprawy czy picie naparu z imbiru, można rozważyć również suplementy wspierające metabolizm, jednak zawsze podstawą powinna być zdrowa, zbilansowana dieta. Zdrowa żywność i ruch to najlepsze, co możesz zrobić dla swojego organizmu. W przypadku dzieci unikanie nadmiaru fruktozy wydaje się kluczowe dla uniknięcia poważnych konsekwencji w przyszłości. Jak to zrobić? Najlepiej wyeliminować słodzone napoje, uważnie sprawdzać składy jogurtów czy deserów, a gotowe słodycze podawać wyłącznie raz na jakiś czas. Lepszym wyborem zawsze są domowe wypieki, jogurt naturalny, owoce i orzechy.
Fruktoza – sprzymierzeniec czy cichy wróg?
Jak dużym zagrożeniem jest fruktoza? Właściwości, które posiada i powszechność jej występowania z pewnością powinny nas skłaniać do dużej ostrożności. Koniecznością jest dziś uważne czytanie składów i unikanie syropu glukozowo-fruktozowego. Lepszymi zamiennikami cukru jest stewia, erytrol lub ksylitol. A owoce? Tych nie powinniśmy unikać, ale należy spożywać je z umiarem. Wyjątkiem są sytuacje, gdy pojawią się niepokojące objawy nietolerancji fruktozy lub insulinooporność czy cukrzyca. W takich przypadkach konieczna jest konsultacja z dietetykiem.
Źródła:
- Cybulska B., Fruktoza i choroby układu sercowo-naczyniowego, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/fruktoza-i-choroby-ukladu-sercowo-naczyniowego.
- Dąbska O., Nietolerancja fruktozy - jak się objawia? Diagnostyka i dieta w nietolerancji fruktozy, Diagnostyka 07.09.2022, https://diag.pl/pacjent/artykuly/nietolerancja-fruktozy-diagnostyka-i-dieta-w-nietolerancji-fruktozy.
- Wnęk D., Fruktoza, Medycyna Praktyczna 13.05.2022, https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/150068,fruktoza.
Niniejszy artykuł nie jest poradą medyczną i ma charakter wyłącznie informacyjny.