Kortyzol, czyli hormon stresu – objawy, badanie i normy

O kortyzolu słyszymy ostatnio nieco częściej, ponieważ w potocznym języku określany jest jako „hormon stresu”, a to właśnie na ten czynnik – mocne zdenerwowanie – współczesny człowiek narzeka coraz bardziej. Kortyzol wydziela się z nadnerczy dokładnie wtedy, gdy organizm potrzebuje podwyższenia poziomu glukozy we krwi, czyli inaczej mówiąc, żąda dostępu do energii. Może to być wywołane nie tylko napięciem na tle nerwowym, ale również bardzo dużym wysiłkiem fizycznym, charakterystycznym dla uprawiania nieregularnej, acz wytężonej aktywności sportowej.

Czym jest kortyzol (hormon stresu)?

W typowych warunkach poziom kortyzolu we krwi waha się w zależności od pory dnia i sytuacji, z którą musi mierzyć się organizm. Przez niektórych jest nazywany stymulatorem motywacji, ponieważ jego podwyższone stężenie wpływa na pobudzenie człowieka do działania. Jednak to dość ogólnikowe spojrzenie, ponieważ kortyzol ma też szereg innych zadań, objawiających się w różnych rodzajach gospodarki:

• tłuszczowej, gdzie odpowiada za procesy rozpadu trójglicerydów,
• białkowej, będąc prowodyrem nasilenia rozpadu białek,
• elektrolitowej, zwiększa wydalanie potasu poprzez zatrzymywanie soli w organizmie,
• węglowodanowej, w której aktywizuje glikogenolizę oraz glukoneogenezę.

Oprócz tego hormon stresu wzmaga działanie dwóch innych, popularnych składników o podobnym przeznaczeniu – adrenaliny oraz noradrenaliny. Jest to naturalna obrona przed napięciami, chociaż człowiek ze stresem może radzić sobie też na inne sposoby.

Jak się przygotować do badania kortyzolu?

W niektórych przypadkach lekarz może poprosić pacjenta, żeby ten udał się sprawdzić, jaki dokładnie jest u niego kortyzol – badanie polega na pobraniu surowicy z żyły łokciowej. Przed wizytą w punkcie laboratoryjnym trzeba pamiętać, aby być na czczo przynajmniej osiem godzin. W praktyce można zjeść wieczorem lekką kolację, lecz śniadanie trzeba przesunąć na tuż po porannym badaniu. W określonych przypadkach – zazwyczaj na zaawansowanym etapie diagnostyki choroby – może zajść potrzeba badania kortyzolu w kontekście zmian w ciągu dnia, gdzie krew pobiera się kilka razy w ciągu doby. Istnieje także metoda sprawdzania poziomu tzw. wolnego kortyzolu, polegająca na oddaniu próbki moczu. W tym przypadku ważne jest, aby w odpowiednim czasie (przynajmniej na tydzień przed) zrezygnować z przyjmowania leków mogących powodować przekłamanie w wynikach. Warto przeprowadzić badanie kortyzolu – cena nie jest bardzo wysoka, a otrzymane rezultaty stanowią cenną wskazówkę w dalszej diagnostyce i późniejszym leczeniu.

Normy stężenia kortyzolu we krwi

Dla lekarza badającego kortyzol, normy są istotną wiadomością na temat możliwości skierowania pacjenta na dalszą diagnostykę. Typowa próbka, pobrana w godzinach porannych, powinna dać wynik pomiędzy 5 a 25 µg/dl. Jeśli wizyta w laboratorium była nieco późniejsza, wartości te muszą być odnotowane w granicach 4 i 20 µg/dl, a o północy od 0 do 5 µg/dl. Każde zaobserwowane odchylenia kortyzolu od normy, zarówno w dół, jak i w górę, wymagają wysłania takiej osoby na bardziej szczegółowe badania.

Kortyzol powyżej normy

Podwyższony kortyzol świadczy nie tylko o tym, że pacjent się denerwuje. Warto pamiętać, że hormon stresu ma również ścisłe powiązanie z innym, o nazwie ACTH. Ten związek adrenokortykotopowy, produkowany przez przysadkę mózgową, odpowiada przede wszystkim za wydzielanie i późniejszą syntezę kortyzolu. Objawy, jakie daje hormon stresu zależą zatem poniekąd od ACTH. Jeśli poziom kortyzolu jest zbyt wysoki, może wskazywać np. na zmiany nowotworowe, w tym raka płuc i tarczycy. Przyczyną może być także guz nadnerczy oraz gruczolak przysadki. Co ciekawe, podwyższony kortyzol jest także domeną osób chorych na anoreksję i depresję – dotyka ich bowiem znacznie więcej skrajnych sytuacji. Przy takich chorobach może pojawić się np. zaburzenie regularnego miesiączkowania u kobiety, co również jest związane ze stresem. Czasem zły wynik powodowany jest zbyt intensywną aktywnością fizyczną przed badaniem, więc jeśli taka okoliczność miała miejsce, test należy powtórzyć.

Kortyzol poniżej normy

„Kortyzol – jak obniżyć jego poziom?” To pytanie najczęściej zadawane po otrzymaniu negatywnych wyników. Może się jednak zdarzyć, że odczyt nie jest podwyższony, ale wręcz przeciwnie – sporo poniżej normy. Warto wtedy dowiedzieć się więcej na temat niedoczynności kory nadnerczy, zwanej też chorobą Addisona. Sytuacja ta może mieć przyczynę np. w odniesieniu do ostrej reakcji autoimmunologicznej, również po przebytej gruźlicy. Tu ponownie pojawia się kwestia stałego dbania o swoje zdrowie, o co apelują lekarze. Warto pomyśleć także o stosowaniu leków i suplementów, będących uzupełnieniem potrzebnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu mikroelementów. Ma to znaczenie nie tylko w sytuacjach obniżonego kortyzolu, ale także w ograniczaniu rozwoju innych chorób.

Ile kosztuje badanie poziomu kortyzolu we krwi?

Za ile można badanie na kortyzol? Cena takiej usługi jest zależna od placówki lub abonamentu medycznego. Kwoty na rachunku zaczynają się zazwyczaj od 40 zł, lecz raczej nie przekraczają 100 zł. Trzeba podkreślić, że na terenach mocno zurbanizowanych większość laboratoriów ma taką opcję w ofercie, więc ze znalezieniem odpowiednio atrakcyjnego cenowo miejsca nie powinno być problemów.

Omawiając hormon stresu, warto zdać sobie sprawę z tego, że i o tę sferę swojego życia należy dbać. Dokładnie tak, jak duże znaczenie ma prawidłowa pielęgnacja skóry dla wyglądu, tak ograniczanie zdenerwowania wpływa na właściwą równowagę hormonalną wewnątrz organizmu. Ta z kolei odwdzięcza się prawidłowym funkcjonowaniem wszystkich narządów i właściwym przebiegiem wszystkich czynności fizjologicznych.