Metformina - panaceum XXI wieku? Wszechstronny lek, skuteczny nie tylko w leczeniu cukrzycy

Metformina to substancja, która od lat stosowana jest w leczeniu cukrzycy typu 2. Chociaż na rynku farmaceutycznym obecna jest już niemal pół wieku, wciąż odkrywane są nowe i wielokierunkowe efekty jej stosowania. To wszechstronny lek z bogatą perspektywą na przyszłość. Jaki jest mechanizm działania metforminy? Jakie rezultaty przynosi leczenie? Czy istnieją jakieś przeciwwskazania do stosowania leku?

Zapraszamy do przeczytania artykułu, z którego dowiesz się: 

• Czym jest i jak działa metformina? 
• Czy metforminę stosuje się jedynie w leczeniu cukrzycy? W jakich jednostkach chorobowych może być skuteczna? 
• Kiedy odczujemy pierwsze efekty leczenia? 
• Czy metformina jest szkodliwa? Jakie są przeciwwskazania do stosowania? 
• Metformina a odchudzanie - fakty i mity. 

Zobacz także artykuł: Insulina w leczeniu cukrzycy: normy, działanie i sposób podawania

Czym jest metformina? Charakterystyka leku i mechanizm działania

Metformina jest lekiem stosowanym m.in w leczeniu cukrzycy typu 2. Sama substancja pod względem chemicznym to pochodna biguanidów i wywodzi się z ziołolecznictwa. Jej zadaniem jest obniżenie poziomu glukozy we krwi i ustabilizowanie gospodarki węglowodanowej w organizmie. Mechanizm działania metforminy jest wielokierunkowy i nie do końca poznany. Głównie zwiększa insulinowrażliwość w komórkach wątroby, mięśniach szkieletowych i komórkach tkanki tłuszczowej, tzw. adipocytach. Działanie metforminy polega na: 

• zwiększonym wychwycie glukozy w komórkach wątroby i mięśniach szkieletowych, 
• hamowaniu glukoneogenezy w wątrobie, 
• opóźnianiu wchłaniania glukozy podczas procesów trawiennych, 
• aktywacji kinazy białkowej stymulowanej AMP, 
• efekcie inkretynowym, czyli nasilenie działania hipoglikemizującego, 
• zmniejszeniu produkcji wolnych kwasów tłuszczowych w adipocytach. 

Dużą zaletą tego leku jest fakt, że działanie metforminy nie wywołuje efektu hipoglikemii i nie wpływa na zwiększenie masy ciała. Jest więc w pełni bezpieczny i nie niesie za sobą ryzyka hiperinsulinemii. Co więcej, metformina ze względu na swoje właściwości pozaglikemiczne znalazła zastosowanie w leczeniu innych chorób. Metformina jest lekiem dostępnym na receptę.

Różne oblicza metforminy: lek na zapalenie wątroby, zespół policystycznych jajników oraz przeciwstarzeniowy

Jak już wiemy, metformina dzięki swojemu wielokierunkowemu działaniu znalazła zastosowanie w leczeniu innych chorób i dolegliwości. 

Metformina a zapalenie wątroby

Obecność wirusa zapalenia wątroby i związane z nim toksyczne działanie na komórki beta trzustki ma związek z rozwojem cukrzycy typu 2 u osób predysponowanych. W takim wypadku leczenie metforminą jest wskazane, ponieważ wspomaga eradykację wirusa oraz zapobiega rozwojowi chorób wątroby (marskość, nowotwór wątrobowokomórkowy). 

Metformina a zespół policystycznych jajników 

Insulinooporność jest schorzeniem współwystępującym z zespołem policystycznych jajników. Zgodnie z rekomendacjami leczenie poprawiające wrażliwość tkanek na insulinę, w tym leczenie metforminą, jest wysoce wskazane. Substancja czynna zawarta w leku zwiększa częstotliwość owulacji oraz szansę na zajście w ciążę. 

Metformina a starzenie 

Metformina wpływa pośrednio na opóźnianie procesów starzenia poprzez swoje działanie przeciwzapalne. Jest skuteczna w hamowaniu starzenia się fibroblastów oraz komórek macierzystych organizmu.

Metformina w chorobach XXI wieku: leczenie nowotworów, chorób sercowo-naczyniowych i cukrzycy

Jak już kilkukrotnie wspomniano, metformina poza działaniem glikemizującym posiada szereg właściwości wpływających na pozostałe procesy metaboliczne w organizmie. Dzięki temu uważa się ją za lek XXI wieku a jej różne oblicza pomagają profilaktyce nowotworów oraz w farmakoterapii takich schorzeń jak choroby sercowo-naczyniowe oraz wspomniana cukrzyca. Mechanizm działania metforminy w leczeniu cukrzycy został omówiony w pierwszym akapicie. Warto jednak dodać, że obok metforminy w leczeniu cukrzycy typu 2 warto przyjmować kwas ALA, który chroni przed przewlekłymi powikłaniami choroby, takimi jak stopa cukrzycowa. 

Metformina a nowotwory 

Hamowanie transformacji nowotworowej oraz niszczenie nowotworowych komórek macierzystych pod wpływem działania metforminy hamuje procesy nowotworzenia w organizmie. Uważa się to za zjawisko wysoce korzystne, ponieważ cukrzyca typu 2 predysponuje do rozwoju niektórych nowotworów. 

Metformina a choroby układu sercowo-naczyniowego 

Choroby sercowo-naczyniowe są najczęstszą przyczyną zgonów na świecie. Aby się przed nimi uchronić niezbędne jest prowadzenie zdrowego stylu życia oraz wsparcie serca. Działanie metforminy chroni przed chorobami serca i układu krążenia poprzez działanie kardioprotekcyjne i ochronne dla śródbłonka, hamowanie procesów prozapalnych, zmniejszenie uszkodzeń śródbłonka naczyń krwionośnych spowodowanych stresem oksydacyjnym oraz nieznaczne działanie hipotensyjne. 

Metformina - skutki uboczne

Metformina to popularny lek stosowany w leczeniu cukrzycy typu 2, który pomaga obniżyć poziom cukru we krwi poprzez poprawę wrażliwości komórek na insulinę. Jednak jak każdy lek, może powodować skutki uboczne, które warto znać przed rozpoczęciem terapii. Najczęstsze skutki uboczne metforminy to:

• Problemy żołądkowo-jelitowe: nudności, wymioty, biegunka, bóle brzucha.
• Metaliczny posmak w ustach.
• Spadek apetytu.
• Kwasica mleczanowa (rzadko, ale potencjalnie groźna).
• Zaburzenia wchłaniania witaminy B12 przy długotrwałym stosowaniu.

Jeśli podczas stosowania metforminy wystąpią niepokojące objawy, warto skonsultować się z lekarzem w celu dostosowania dawki lub zmiany leczenia.

Czy metformina jest szkodliwa?

Czy metformina jest szkodliwa? W większości przypadków metformina jest bezpiecznym i skutecznym lekiem stosowanym w leczeniu cukrzycy typu 2. Jednak, jak każdy lek, może powodować działania niepożądane, zwłaszcza jeśli jest stosowana niezgodnie z zaleceniami lekarza. Najczęściej występujące skutki uboczne to problemy żołądkowo-jelitowe, takie jak nudności, biegunka i bóle brzucha. Bardzo rzadko może dojść do rozwinięcia się groźnej dla życia kwasicy mleczanowej, szczególnie u osób z niewydolnością nerek lub wątroby. Dlatego tak ważne jest, aby przyjmowanie metforminy odbywało się pod kontrolą lekarza, który oceni, czy jej stosowanie jest bezpieczne dla danej osoby.

Długotrwałe powikłania po metforminie?

Powikłania po metforminie mogą wystąpić głównie w wyniku długotrwałego stosowania tego leku, szczególnie jeśli jest przyjmowany bez odpowiedniej kontroli lekarskiej. Jednym z najczęstszych długotrwałych powikłań jest niedobór witaminy B12, który może prowadzić do anemii i problemów neurologicznych, takich jak mrowienie i drętwienie kończyn. Rzadko, ale potencjalnie niebezpiecznym powikłaniem jest kwasica mleczanowa, zwłaszcza u osób z niewydolnością nerek, wątroby lub serca. Ponadto, długotrwałe stosowanie metforminy może wpłynąć na zaburzenia trawienia i powodować problemy żołądkowo-jelitowe. Regularne badania i konsultacje z lekarzem pomagają minimalizować ryzyko wystąpienia powikłań.

Kiedy odczujemy pierwsze efekty zdrowotne po metforminie?

Dawkowanie metforminy uzależnione jest od wartości stężenia glukozy we krwi oraz zaawansowania choroby. Optymalne dobowe dawkowanie metforminy waha się w granicach 2-3g. Warto zaznaczyć, że nie jest to dawka od której rozpoczyna się leczenie. Farmakoterapia podzielona jest na etapy. Początkowo przyjmowanie leku rozpoczyna się od mniejszych dawek, aby uniknąć nieprzyjemnych objawów ze strony układu pokarmowego. Z czasem trwania leczenia zalecaną dawkę stopniowo się zwiększa. 

Pierwsze efekty po metforminie widoczne są już po kilku godzinach od przyjęcia dawki leki. Po doustnym podaniu metforminy o natychmiastowym działaniu, jej maksymalne stężenie we krwi zauważalne jest po 2,5 godzinach. Od tego momentu lek rozpoczyna swoje działanie a metaboliczne efekty podtrzymywane są poprzez regularną farmakoterapię. 

Metformina a alkohol - czy podczas przyjmowania leku można spożywać napoje wysokoprocentowe?

Z czym nie łączyć metforminy? Metformina jest lekiem, a więc nie zaleca się łączenia jej z alkoholem. Takie połączenie może skutkować objawami niepożądanymi, takimi jak nudności, nadmierne osłabienie, zawroty głowy, ból brzucha. Alkohol sprzyja również kumulacji metforminy we krwi, co zaburza efektywne działanie leku i grozi hipoglikemią. 

Metformina a odchudzanie – fakty i mity, które należy wziąć pod uwagę

Wokół stosowania metforminy w odchudzaniu narosło wiele mitów. Jeszcze niedawno substancja ta była uważana jako cudowny środek, który ma przyczynić się do utraty tkanki tłuszczowej. Chociaż po części jest to prawda, to sama metformina nie spowoduje spadku nadprogramowych kilogramów. Metformina pomaga ustabilizować poziom cukru we krwi, co pośrednio przyczynia się do regulacji apetytu, zwłaszcza w takich schorzeniach jak insulinooporność. Jednak sama w sobie nie stanowi środka, którym osiągniemy cel w postaci redukcji masy ciała. 

Wraz ze stosowaniem metforminy idzie w parze zmiana nawyków żywieniowych i stylu życia u osób chorych na cukrzycę. Pod wpływem zaleceń lekarza czy dietetyka zaczynają oni bardziej dbać o to, co znajduje się na ich talerzu, włączać stopniowo aktywność fizyczną. Spadek masy ciała jest wynikiem stosowania odpowiedniej diety, aktywności fizycznej oraz ustabilizowania pracy organizmu, co zawdzięczamy metforminie. Faktem jest, że metformina może pośrednio pomóc w odchudzaniu, natomiast mitem jakoby miała być skuteczną metodą redukcji nadprogramowych kilogramów bez zmiany stylu życia.