Serotonina została odkryta w 1935 roku, jednak swoją nazwę otrzymała dopiero 10 lat później. Jej ekstrakt pozyskany z komórek jelitowych uznano początkowo za adrenalinę. Dopiero później odkryto, że jest to nieznana dotychczas substancja – nazwano ją enteraminą. Po dziesięciu latach zespół uczonych z Cleveland stwierdził obecność tej substancji w surowicy (ang. serum) ludzkiej krwi. Stwierdzono, że ma ona zdolność obkurczania naczyń krwionośnych i może wpływać na napięcie ścian naczyń, mieniono więc jej nazwę na serotoninę.
Czym jest serotonina?
Serotonina jest neuroprzekaźnikiem i hormonem tkankowym. Ma bardzo skomplikowaną nazwę - 5-hydroksytryptamina, inaczej 5-HT. Powstaje w procesie przemian aminokwasu o nazwie tryptofan (wytwarzana jest na drodze hydroksylacji tryptofanu do 5-hydroksytryptofanu, a następnie jego dekarboksylacji). Tryptofan należy do aminokwasów egzogennych, czyli takich, które należy dostarczać organizmowi z zewnątrz, np. z pożywieniem. Ponieważ w przesyłaniu impulsów między komórkami układu nerwowego uczestniczy przede wszystkim serotonina, depresja może być skutkiem niedoboru tego neuroprzekaźnika. Chociaż serotonina jest kojarzona przede wszystkim z układem nerwowym, to jej największe stężenie znajduje się w przewodzie pokarmowym, gdzie jest wytwarzana przez komórki chromatofilne błony śluzowej jelit. Serotonina syntetyzowana jest również w podwzgórzu, szyszynce oraz płytkach krwi.
Jaką rolę w organizmie odgrywa serotonina?
Serotonina, jako neuroprzekaźnik i hormon tkankowy odgrywa niezwykle istotną rolę w funkcjonowaniu organizmu ludzkiego:
- Uczestniczy w przesyłaniu impulsów między komórkami układu nerwowego,
- Wpływa na stany emocjonalne, koncentrację i pamięć,
- Czuwa nad sprawnym funkcjonowaniem układu pokarmowego. Pomaga pozbyć się szkodliwych substancji z przewodu pokarmowego, prowokując wymioty. Ponadto reguluje wydzielanie kwasu solnego w żołądku, dzięki czemu hamuje rozwój wrzodów żołądka i dwunastnicy,
- Wywiera korzystny wpływ na nastrój, redukuje niepokój i lęk, pozwala odczuwać radość i szczęście (dlatego nazywa się ją także, obok dopaminy, hormonem szczęścia),
- Bierze udział w procesach krzepnięcia krwi. Podczas skaleczenia lub zranienia obkurcza naczynia krwionośne, co ogranicza utratę krwi i sprzyja tworzeniu się czopa płytkowego, przyspieszając gojenie się ran,
- Reguluje etapy snu i czuwania,
- Wywiera wpływ na apetyt,
- Pomaga w utrzymaniu równowagi między temperaturą ciała i oddechem. Przy zaburzeniach pracy neuronów układu serotoninergicznego dochodzi do problemów z termoregulacją ciała i pojawia się nierówny oddech.
Niedobór serotoniny w organizmie
W zdrowym organizmie stężenie neuroprzekaźnika powinno być na określonym poziomie. Niedobór serotoniny może spowodować różne problemy zdrowotne, takie jak:
- Zaburzenia nastroju, obniżenie samooceny, przygnębienie, a nawet depresję,
- Nerwowość i drażliwość,
- Niepokój i stany lękowe,
- Osłabienie pamięci i koncentracji,
- Zaburzenia snu,
- Zwiększenie apetytu na słodycze (ponieważ pod wpływem cukru dochodzi do pobudzenia wydzielania serotoniny).
Jak zwiększyć poziom serotoniny w organizmie?
Niedobór serotoniny w organizmie może być spowodowany nieprawidłową dietą, która nie dostarcza odpowiedniej ilości tryptofanu, z którego powstaje. Niestety, nie istnieje lek o nazwie – serotonina w tabletkach. Jej poziom można zwiększyć, stosując różne farmaceutyki czy suplementy diety.
Pomocne są również metody naturalne, polegające na zwiększeniu w diecie ilości pokarmów zawierających tryptofan. Do najbogatszych źródeł tej substancji należą:
- jajka,
- łosoś,
- orzechy,
- migdały,
- ser,
- tofu,
- czekolada,
- ananasy,
- awokado,
- banany.
Okazuje się, że do prawidłowego przebiegu procesu przemian tryptofanu niezbędne są dodatkowo biokatalizatory w postaci witamin: B6, B12 oraz B9 (kwas foliowy). Dlatego należy do diety włączyć także produkty zawierające te witaminy, czyli np.:
- mięso,
- podroby (wątróbka),
- czerwoną paprykę,
- szpinak,
- brukselkę,
- sałatę,
- ziemniaki,
- ryby,
- produkty pełnoziarniste,
- nasiona roślin strączkowych,
- nabiał.
Stwierdzono również, że korzystny wpływ na poziom serotoniny wywiera ekspozycja na światło słoneczne (często fototerapia jest stosowana w leczeniu depresji) oraz aktywność fizyczna (np. jazda na rowerze, pływanie, nawet dłuższy spacer – minimum 25 minut dziennie).
Jej prawidłowemu stężeniu w organizmie sprzyja ponadto prowadzenie higienicznego trybu życia. Przede wszystkim należy dbać o wypoczynek, relaks po pracy oraz odpowiednią ilość snu.
Należy unikać sytuacji stresujących i starać się więcej czasu poświęcać na spotkania w miłym gronie rodziny oraz przyjaciół, ponieważ śmiech wyzwala produkcję serotoniny.
Niedobór można również uzupełnić farmaceutykami, zawierającymi L-tryptofan, jak np.: AjiPure L-Tryptofan, L-Tryptofan Pro Sport, L-Tryptofan Now Foods itp.
Nadmiar serotoniny w organizmie
Okazuje się, że nie tylko niedobór serotoniny wpływa negatywnie na nasze zdrowie, ale również jej nadmiar. Może być on spowodowany obecnością rakowiaków – guzów, które najczęściej umiejscawiają się w jelicie cienkim, wyrostku robaczkowym, trzustce, okrężnicy, (rzadziej w oskrzelach i płucach). Wpływają one na wzrost poziomu serotoniny. Badanie jej stężenia we krwi wykorzystywane jest w diagnostyce rakowiaka u osób z objawami sugerującymi obecność nowotworu (tzw. zespół rakowiaka lub zespół Bjork-Thorsona). Do objawów tych należą między innymi:
- przekrwienie skóry twarzy,
- bóle brzucha,
- biegunki,
- przyspieszenie tętna,
- zmiany w zastawkach serca prawego,
- potliwość,
- ataki astmy oskrzelowej.
Często badanie uzupełnia się oznaczaniem serotoniny w 24. godzinnej zbiórce moczu, co odzwierciedla dobową produkcję hormonu i eliminuje wpływ wahań jego stężenia na interpretację wyników oznaczeń wykonywanych we krwi.
Badanie serotoniny wykorzystywane jest także w diagnostyce mastocytozy i innych nowotworów neuroendokrynnych.
Nadmiar serotoniny obserwuje się ponadto w przypadku schizofrenii.
Może być także spowodowany tzw. zespołem serotoninowym – zaburzeniem, które pojawia się w wyniku równoczesnego zażywania różnych leków, wpływających na poziom serotoniny w organizmie.
Do typowych dolegliwości wywołanych nadmiarem serotoniny należą:
- dreszcze, ból głowy,
- nudności,
- biegunka,
- rozszerzenie źrenic,
- podwyższenie temperatury ciała,
- wzrost ciśnienia tętniczego krwi,
- tachykardia,
- niepokój,
- halucynacje,
- drgawki.
Niektóre źródła podają, że nadmiar serotoniny może doprowadzić również do zmniejszenia masy kości i zwiększenia ryzyka złamań.
Jak serotonina wykorzystywana jest w medycynie?
Ponieważ wiele schorzeń wywołanych jest nadmiarem lub niedoborem serotoniny, leki wpływające na jej stężenie we krwi znajdują szerokie zastosowanie w medycynie. Do najbardziej znanych tego typu preparatów należą dwa rodzaje środków stosowanych w leczeniu stanów lękowych oraz zaburzeń depresyjnych: zawierające inhibitory MAO (np. moklobemid, rasagilina) oraz wychwytu zwrotnego serotoniny (np. citalopram, sertralina).
Inhibitory MAO, a dokładnie inhibitory monoaminooksydazy oddziałują na enzymy odpowiedzialne za rozkładanie neurotransmiterów. Dzięki nim enzymy te przestają być aktywne, co powoduje zwiększenie stężenia serotoniny oraz dopaminy. Gdy chory na depresję przyjmuje inhibitory MAO, poprawia się jego nastrój, sen i koncentracja.
Inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) wstrzymują ponowną absorpcję serotoniny przez neurony, a mówiąc krócej – ich działanie polega na blokowaniu wychwytu zwrotnego serotoniny. Tabletki te należy przyjmować ściśle według wskazań lekarza, ponieważ ich przedawkowanie może nawet doprowadzić do śmierci.
W środkach przeciwwymiotnych (np. ondansetron), wykorzystuje się związki blokujące receptory serotoninowe 5-HT3, znajdujące się w zakończeniach nerwu błędnego i w przewodzie pokarmowym.
U osób cierpiących na migreny stosuje się preparaty z grupy tryptanów. Jak wiadomo, napady bólowe w migrenie związane są z rozszerzeniem naczyń mózgowych. Tryptany wykazują zdolność do pobudzania receptorów serotoninowych, dzięki czemu dochodzi do obkurczania się naczyń krwionośnych w mózgu. Ponadto hamują one uwalnianie się serotoniny w synapsach włókien nerwowych oraz hamują przewodzenie w części nerwu trójdzielnego, która odpowiada za dostarczanie bodźców czuciowych z oka oraz oczodołu. Dzięki temu tryptany zmniejszają nie tylko ból głowy, ale również światłowstręt.
W aptekach można spotkać wiele preparatów ukierunkowanych na zwiększenie poziomu serotoniny, dzięki czemu poprawiają nastrój, pozwalają zniwelować łagodne zaburzenia lękowo-depresyjne, ułatwiają zaśnięcie i zwiększają koncentrację. Należą do nich np. Depresanum, Asertin, Tonisol, Rhodiola oraz 5-http, Zembrin.
Niniejszy artykuł nie jest poradą medyczną i ma charakter wyłącznie informacyjny.
