Zapalenie pęcherza moczowego – przyczyny, objawy, leczenie

Zapalenie pęcherza moczowego to przykra, ale powszechna dolegliwość. Schorzenie może pojawić się zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn w każdym wieku. Niepokojącymi symptomami, mogącymi świadczyć o zapaleniu pęcherza, są pieczenie podczas oddawania moczu, parcie na pęcherz, podwyższona temperatura lub gorączka oraz ból podbrzusza. Zakażenie dróg moczowych wymaga odpowiedniego leczenia, gdyż zaniedbanie infekcji może doprowadzić do powikłań w postaci nawracających stanów zapalnych nerek lub narządów rodnych. Do jakiego lekarza i kiedy się zatem udać? Jakie badania wykonać? Jak i czym leczyć chory pęcherz domowymi sposobami? Jak zwalczyć bakterie w moczu? Ile trwa zapalenie pęcherza? Czy dolegliwości mogą nawracać?

Zapalenie pęcherza moczowego a rodzaje infekcji

Układ moczowy składa się z dolnego odcinka dróg moczowych – cewki moczowej i pęcherza moczowego oraz górnego odcinka, który obejmuje moczowody i nerki. Zapalenie pęcherza moczowego to zakażenie dolnego odcinka układu moczowego, które wywołuje ból pęcherza. W sytuacji infekcji górnego odcinka dróg moczowych, określanego jako ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek, stan zapalny dotyczy miedniczki i kielichów nerkowych. Ten rodzaj infekcji ma cięższy przebieg, gdyż pozbycie się bakterii z moczu z górnej części układu moczowego, jest trudniejsze oraz wiąże się z większą liczbą powikłań przewlekłych. Warto podkreślić, że mechanizmy obronne, które polegają na ruchach perystaltycznych mięśniówki moczowodów, zapobiegają zasiedleniu drobnoustrojów i infekcji górnych dróg moczowych. Dlatego też, pojawiają się one znacznie rzadziej niż infekcje dolnych dróg moczowych.

Ryzyko zachorowania na zapalenie pęcherza moczowego 

Zapalenie pęcherza jest jednym z częstszych schorzeń infekcji bakteryjnych dróg moczowych. Dolegliwość ta może wystąpić u kobiet, jak i u mężczyzn w każdym wieku. Najczęściej jednak infekcje pojawiają się u kobiet między drugim a pięćdziesiątym rokiem życia, co związane jest bezpośrednio z ich budową anatomiczną. Wpływ na zwiększone ryzyko infekcji pęcherza wśród kobiet ma krótka cewka moczowa oraz bliskie sąsiedztwo cewki, pochwy i odbytu, który jest naturalnym siedliskiem drobnoustrojów, m.in. pałeczki okrężnicy (E. coli). Budowa taka, ułatwia dostęp i kolonizację (osadzenie i namnożenie) w układzie moczowym bakterii, rzadziej wirusów i grzybów, które mogą wywoływać infekcje. Warto nadmienić, iż stan zapalny dotyczy błony śluzowej pęcherza moczowego.

Ryzyko zachorowania na zapalenie pęcherza wzrasta u osób aktywnych seksualnie. Ma to związek z tym, że męski członek jest doskonałym transmiterem patogenów (czynników chorobotwórczych), gdyż pod napletkiem znajdują się drobnoustroje, które mogą zakażać cewkę moczową i powodować infekcje intymne. Ryzyko wzrasta w sytuacji, gdy dochodzi do przerwania śluzówki sromu. Z tego względu jednym z głównych czynników ryzyka zachorowania na zapalenie pęcherza, jest uprawianie stosunków seksualnych. Celem uniknięcia zapalenia pęcherza moczowego, przed stosunkiem płciowym należy wypić szklankę wody, zaś po stosunku opróżnić pęcherz. Warto również podkreślić, że drogi moczowe u kobiet w ciąży są bardziej narażone na infekcje. Na skutek zmian fizjologicznych, które związane są ze wzrostem dziecka, rozszerza się nie tylko narząd rodny, ale również moczowody, pęcherz oraz cewka moczowa, co ułatwia bakteriom przemieszanie się w układzie moczowym. Co więcej, powiększona macica uciska na przewody moczowe, powodując zaleganie moczu w pęcherzu i sprzyjając tym samym rozmnażaniu się bakterii.

U mężczyzn ryzyko zachorowania na zapalenie pęcherza wzrasta po 50-60 roku życia. Sytuacja ta ma związek z przerostem prostaty. Dodatkowo, niewyrównana cukrzyca, kamica nerkowa, która upośledza odpływ moczu, wady układu moczowego, a także cewnik założony do pęcherza mogą wpływać na częstsze pojawianie się schorzenia.

Przyczyny zapalenie pęcherza

Główną przyczyną zapalenia pęcherza moczowego są bakterie, zagnieżdżające i kolonizujące się na ścianie pęcherza. Zazwyczaj drobnoustroje, które doprowadzają do zakażenia, pochodzą z cewki moczowej. Mogą jednak rozwijać się także w wyniku innego, współistniejącego schorzenia, a do dróg moczowych przedostają się wówczas z limfą.

Najczęściej zapalenie pęcherza moczowego wywołuje pałeczka okrężnicy (Escherichia coli) – drobnoustrój będący składnikiem prawidłowej flory bakteryjnej jelita grubego, gronkowiec saprofityczny (S. saprophyticus), rzadziej inne bakterie jelitowe oraz niektóre wirusy i grzyby. Warto podkreślić, że schorzenie często współwystępuje z infekcjami pochwy i sromu. Przyczyną tego jest osłabienie naturalnej bariery ochronnej, zwiększające ryzyko infekcji kobiecego narządu rozrodczego.

Czynnikami ryzyka zachorowania na zapalenia pęcherza moczowego może być również:

• otyłość,

• cukrzyca,

• kamica nerkowa lub moczowodowa,

• wady anatomiczne układu moczowego,

• uszkodzenie rdzenia kręgowego,

• przewlekłe stosowanie cewników,

• niewłaściwa higiena miejsc intymnych,

• stosowanie antykoncepcji dopochwowej,

• długotrwałe przyjmowanie antybiotyków (sprzyjają występowaniu grzybicy),

• przeziębienie lub przemarznięcie, które wpływają na osłabienie układu odpornościowego, co przyczynia się do zwiększonej podatności na infekcje.

Objawy zapalenia pęcherza moczowego

Objawy towarzyszące zapaleniu pęcherza są dosyć charakterystyczne. Infekcji układu moczowego towarzyszy ból w podbrzuszu, zwiększona częstotliwość i konieczność oddawania moczu, parcie na pęcherz oraz uczucie lekkiego pieczenia, szczypania przy i tuż po oddawaniu moczu. U niektórych osób pojawia się również kłucie w pęcherzu. Są to typowe symptomy, tak zwane dyzuryczne, związane z dolegliwościami zaburzenia oddawania moczu. Miejscowymi objawami zapalenia pęcherza moczowego są również nykturia (oddawanie moczu w nocy), mimowolne oddawanie moczu oraz ból pęcherza w okolicy nadłonowej. Niepokojącymi objawami mogącymi świadczyć o zapaleniu pęcherza jest także zmiana zabarwienia moczu lub krew w moczu, która jest wynikiem zapalenia błony śluzowej pęcherza oraz specyficzny, nieprzyjemny zapach moczu. Nieleczone zapalenie pęcherza skutkuje nasileniem się objawów.

Infekcji, poza objawami miejscowymi, towarzyszą również objawy ogólnoustrojowe. Dlatego też chorzy, zapalenie pęcherza, utożsamiają zazwyczaj z przeziębieniem, gdyż pojawiają się typowe symptomy w postaci stanów podgorączkowych lub gorączkowych z dreszczami, a także bóle głowy i mięśni, złe samopoczucie, nudności i wymioty oraz ogólne osłabienie organizmu.

Diagnoza zapalenia pęcherza moczowego

Celem rozpoznania zapalenia pęcherza moczowego konieczna jest wizyta u lekarza specjalisty – urologa. W sytuacji, kiedy pacjent sam nie zgłosi niepokojących objawów, które zauważył, lekarz zobowiązany jest do przeprowadzenia wywiadu lekarskiego, obejmującego pytania dotyczące tego, czy mocz nie ma nieprzyjemnego zapachu lub zmienionej barwy. Zmiana zabarwienia moczu na herbacianą związana jest z krwinkomoczem, zaś krwisty mocz świadczy o krwiomoczu. Warto również zwrócić uwagę na „pienienie się” moczu, które jest objawem nieprawidłowego przesączania białka do moczu. Podstawowym elementem diagnozy zapalenia pęcherza moczowego jest wykonanie badania ogólnego moczu. Wygląd moczu, zazwyczaj jego zmętnienie, zasadowy odczyn czy obecność białka, stanowi niepokojący symptom stanu zapalnego i obecności bakterii w układzie moczowym. Najważniejsze, dla trafnej diagnozy, jest jednak badanie mikroskopowe osadu moczu, które umożliwia stwierdzenie leukocyturii bądź erytrocyturii. Dodatkowo wykonywane jest badanie posiewu moczu, które umożliwia wykazanie obecności bakterii. Posiew umożliwia również wykonanie antybiogramu określającego wrażliwość lub oporność bakterii na antybiotyki i dobranie odpowiedniej antybiotykoterapii.

Leczenie zapalenia pęcherza moczowego

Zapalenie pęcherza moczowego to przykra dolegliwość, jednak właściwa diagnoza i odpowiednie leczenie umożliwia skuteczne pozbycie się problemu. W większości przypadków infekcje układu moczowego są niegroźne i stosunkowo łatwe do wyleczenia. Z uwagi na fakt, że znaczna część infekcji układu moczowego i zapalenia pęcherza wywoływana jest przez pałeczkę okrężnicy i gronkowca saprofitycznego, leczenie oparte jest zazwyczaj na lekach pierwszego wyboru, zazwyczaj antybiotykach, które przepisywane są na receptę. Dodatkowo, korzystne jest przyjmowanie witaminy C (100 mg dziennie).

Zapalenie pęcherza moczowego, w zależności od przebiegu, można podzielić na:

• niepowikłane – najczęściej występuje u młodych kobiet, u których nie stwierdzono nieprawidłowości anatomicznych i czynnościowych. 

• powikłane zapalenie układu moczowego – nawracające, ostre bądź przewlekłe bóle pęcherza.

Znacznie rzadziej odnotowuje się krwotoczne zapalenie pęcherza moczowego, za wystąpienie którego odpowiadają przede wszystkim leki stosowane w terapii nowotworów, zaś u dzieci – wirusy.

W przypadku infekcji układu moczowego zazwyczaj stosowane są leki z furaginą lub antybiotyki. Ostre, niepowikłane zapalenie pęcherza leczone antybiotykiem nie powinno trwać dłużej niż trzy dni. Leczenie nawracających zapaleń natomiast jest tożsame z kuracją zapaleń ostrych, jednak lek stosowany jest przez okres siedmiu dni lub dłużej. Istotne jest to, ze dyskomfort związany z infekcją układu moczowego może ustąpić już po pierwszej dawce leków, nie należy jednak przerywać antybiotykoterapii, ponieważ może to skutkować uodpornieniem się bakterii na antybiotyk, co wpływa na skuteczność leczenia.

Ponadto, należy wskazać, że niewyleczona do końca choroba może nawracać, doprowadzając w konsekwencji do przewlekłego schorzenia. Nawracające infekcje układu moczowego zawsze wymagają konsultacji z lekarzem – urologiem oraz przeprowadzenie odpowiednich badań, których celem jest wykluczenie innych, poważniejszych chorób. Powikłaniem nawracającego zapalenia pęcherza moczowego może być m.n. zapalenie nerek i układu rozrodczego (np. jajników). Dlatego też, jeżeli objawy, nawet o niewielkim nasileniu, nie ustępują, konieczna jest wizyta u lekarza, który zleci badanie moczu oraz przepisze odpowiednie leki.

Domowe sposoby na zapalenie pęcherza

Zapaleniu pęcherza towarzyszą nieprzyjemne, dolegliwe objawy. Dlatego też, już przed wizytą u lekarza warto rozpocząć domową kurację. Istotne jest wypijanie odpowiedniej ilości wody celem zwiększenia diurezy, czyli utrzymania właściwego przepływu moczu. Przyspiesza to mechaniczną eliminację, wypłukiwanie bakterii i patogenów z dróg moczowych. Najlepiej pić niegazowaną wodę mineralną z dodatkiem cytryny, a także sok żurawinowy, z czarnej porzeczki czy aronii, gdyż zakwaszają mocz, hamując rozmnażanie się bakterii. Warto również pić mieszanki ziół, które mają działanie moczopędne i przeciwzapalne. Dodatkowo, pomocna może być suplementacja witaminą C, preparatami zawierającymi skoncentrowany wyciąg z żurawiny lub innymi tabletkami, które dostępne są bez recepty (np. urofuraginum). Uczucie dyskomfortu i bólu może być niwelowane ogrzewaniem podbrzusza za pomocą termoforu. Warto również zażyć kąpieli, która przyniesie ulgę, rozluźni i złagodzi ból. Należy jednak podkreślić, że powinna być ona krótka (wystarczy 10-15 min) i niezbyt gorąca. W niwelowaniu bólu pomocne są nasiadówki z naparami z antyseptycznych ziół (np. rumianku, skrzypu polnego, szałwii czy sosny zwyczajnej). Warto również zadbać o ciepłą, zabudowaną bieliznę i, o ile to możliwe, wygrzewanie się pod kołdrą. Ciepło wpływa na poprawę ukrwienia śluzówki, dzięki czemu proces leczenia jest szybszy. W czasie kuracji należy ograniczyć również stosunki seksualne, gdyż zbliżenia w trakcie infekcji wydłużają czas leczenia.

Celem uniknięcia wtórnego nadkażenia w okresie infekcji należy szczególnie dbać o higienę miejsc intymnych. Wiąże się to z koniecznością mycia ich po każdym skorzystaniu z toalety, używaniu jednorazowych ręczników papierowych. Do mycia najlepiej wybierać płyny do higieny intymnej, które zawierają żywe kultury bakterii. Mają one silne właściwości bakteriobójcze, wirusobójcze i grzybobójcze, zachowują naturalne pH skóry i błon śluzowych, dzięki czemu nie wywołują podrażnień. Istotne jest także przyjmowanie probiotyków i zażywanie leków objawowych (przeciwbólowych i rozkurczowych).

Warto również zwrócić uwagę na rodzaj noszonej bielizny, wskazana jest ta, wykonana z naturalnych włókien, należy zaś zrezygnować ze stringów i obcisłych spodni.

Zapalenie pęcherza moczowego to częste, ale zazwyczaj niegroźne schorzenie, które może pojawić się zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Istotnym elementem walki ze schorzeniem jest wczesne wykrycie problemu i postawienie trafnej diagnozy, gdyż umożliwia to szybkie rozpoczęcie leczenia, zmniejszając tym samym ryzyko powikłań przewlekłych. Wystąpienie stanu zapalnego wiąże się z przykrymi dolegliwościami, dlatego też istotne jest zapobieganie nawrotom choroby. W tym celu należy dbać o higienę intymną, wypijać zalecane ilości wody (ok. 2,5 litra dziennie) oraz unikać wstrzymywania moczu.

Bibliografia:

Starownik R., Bar K., Urban M., Etiologia, patogeneza i leczenie zakażeń układu moczowego u dorosłych, https://www.czytelniamedyczna.pl/1338,etiologia-patogeneza-i-leczenie-zakazen-ukladu-moczowego-u-doroslych.html 4.04.2019

Górnicka J., Choroby układu moczowego, Wyd., Agencja Wydawnicza Jerzy Mostowski, Warszawa 2012