Z artykułu dowiesz się:
- czym dokładnie jest zespół metaboliczny i jak go rozpoznać;
- jakie są przyczyny wystąpienia zespołu metabolicznego;
- jak tryb życia wpływa na rozwój zespołu metabolicznego;
- w jaki sposób można leczyć zespół X.
Chcesz wiedzieć więcej o chorobach metabolicznych? Przeczytaj również artykuł: "Choroby metaboliczne: rodzaje, objawy i leczenie. Czy można im zapobiec?".
Czym jest zespół metaboliczny? Definicja i czynniki ryzyka
Tajemniczo brzmiący zespół metaboliczny X to zbiór zaburzeń metabolicznych będących czynnikiem rozwoju chorób sercowo-naczyniowych oraz cukrzycy typu 2. Nazwa "zespół X” pochodzi jeszcze z lat 80. ubiegłego wieku, kiedy to próbowano zrozumieć mechanizmy powodujące insulinooporność i hiperinsulinomię. Obecnie wiemy na ten temat coraz więcej, co ułatwia diagnozę i leczenie.
Jak zdiagnozować zespół metaboliczny? Kryteria, które bierze się pod uwagę to: otyłość brzuszna, czyli obwód talii powyżej normy, wysoki poziom trójglicerydów, niski poziom HDL (tak zwanego "dobrego cholesterolu”), wysokie ciśnienie krwi oraz wysoki poziom glukozy na czczo. Osoba badana musi spełniać przynajmniej trzy z wymienionych warunków, żeby mogła zostać postawiona diagnoza.
Objawy zespołu metabolicznego – jak rozpoznać problem?
W przypadku zespołu metabolicznego objawy często nie są zauważane przez długi czas, dopóki nie staną się bardzo poważne. To niestety utrudnia leczenie, ponieważ im wcześniej wyłapie się nieprawidłowości, tym łatwiej doprowadzić organizm do równowagi. To właśnie dlatego tak ważne są regularnie wykonywane badania profilaktyczne, zwłaszcza w przypadku osób, które borykają się ze sporą nadwagą lub otyłością, ponieważ są one w grupie zwiększonego ryzyka. Problem najczęściej zostaje wyłapany przy okazji rutynowych badań zleconych z innych powodów. Coraz częściej lekarze starają się trzymać rękę na pulsie i dbać o regularne zlecanie swoim pacjentom badań profilu lipidowego i glukozy, nawet jeśli nie wykazują oni żadnych nietypowych objawów.
W przypadku zespołu metabolicznego przyczyny wciąż nie są do końca jasne. Z pewnością pewien wpływ na jego rozwój mają czynniki genetyczne, jednak odpowiadają one jedynie za pewne predyspozycje. Dopiero tak zwany zachodni styl życia znacząco zwiększa prawdopodobieństwo jego wystąpienia. Mowa między innymi o pracy siedzącej i braku aktywności fizycznej oraz nadmiarze tłuszczu i cukrów prostych w diecie. Wszystko to może być przyczyną insulinooporności oraz problemów z ciśnieniem i cholesterolem.
Diagnoza zespołu metabolicznego – proces i badania diagnostyczne
Jak upewnić się, że to właśnie zespół metaboliczny? Lekarz zaczyna od zmierzenia obwodu talii oraz pomiaru ciśnienia. Następnie zleca badania krwi: profil lipidowy oraz poziom glukozy na czczo. Otrzymane wyniki wystarczą, żeby dobrze rozpoznać sytuację pacjenta i upewnić się, jakie działania można wdrożyć, żeby poprawić stan jego zdrowia. Dzięki wdrożeniu leczenia na wczesnym etapie jest spora szansa na uniknięcie poważnych dolegliwości takich jak choroby sercowo-naczyniowe czy cukrzyca.
Żeby otrzymać diagnozę, trzeba spełniać trzy z pięciu warunków:
- obwód talii powyżej normy: 94 cm u mężczyzn i 80 cm u kobiet,
- cholesterol HDL poniżej 40 mg/dl u mężczyzn i 50 mg/dl u kobiet,
- ciśnienie powyżej 130/85 mmHg,
- wysokie stężenie trójglicerydów, powyżej 150 mg/dl,
- glukozę na czczo powyżej 100 mg/dl.
Leczenie zespołu metabolicznego – farmakoterapia i zmiana stylu życia
Czy w przypadku zespołu metabolicznego leczenie przyniesie skutki? Jak najbardziej, jednak jedynie pod warunkiem kompleksowego podejścia do tematu. Celem powinno być ponowne doprowadzenie do równowagi organizmu poprzez zmianę stylu życia na zdrowszy i aktywniejszy. W tym procesie ważne jest poszerzenie swojej wiedzy o tym, co jest korzystne dla zdrowia, a co niekoniecznie i trzymanie się wyznaczonych reguł. Niestety na efekty trzeba często trochę poczekać.
W zespole metabolicznym leki również odgrywają dużą rolę, chociaż są jedynie uzupełnieniem ogólnej poprawy trybu życia. W sytuacji, gdy mamy do czynienia z wysokim ciśnieniem czy poważnym zaburzeniami gospodarki lipidowej, warto wprowadzić środki, które pomogą opanować zaistniałą sytuację. Tylko podchodząc kompleksowo do zespołu metabolicznego, łącząc leczenie farmakologiczne z dietą i aktywnością fizyczną, pacjent ma szansę na pełen sukces.
Bardzo istotne jest, by proces leczenia był zaplanowany i w pełni kontrolowany przez lekarza. Powinien on regularnie zlecać konieczne badania, żeby monitorować postępy pacjenta i w razie konieczności wprowadzać ewentualne poprawki do planu leczenia.
Zespół metaboliczny a dieta – kluczowa rola redukcji masy ciała w powodzeniu leczenia
Ze względu na przyczyny zespołu metabolicznego dieta ma ogromne znaczenie w procesie leczenia. Można śmiało powiedzieć, że zdrowa żywność i stopniowe obniżanie masy ciała będą tu najlepszym lekarstwem. Już samo obniżenie masy ciała znacząco wpływa na uregulowanie poziomu glukozy, cholesterolu i ciśnienia. Ponadto warto pamiętać, że tkanka tłuszczowa w okolicach brzucha obniża wrażliwość na insulinę, co zwiększa ryzyko cukrzycy.
Czy oznacza to, że otyli pacjenci z zespołem metabolicznym X powinni zrobić wszystko, by jak najszybciej obniżyć masę ciała? Nie do końca. Zbyt szybki proces chudnięcia również jest niekorzystny dla zdrowia, dlatego należy go przeprowadzać rozsądnie, przechodząc na delikatnie ujemny bilans kaloryczny. Dzięki temu utrata masy ciała będzie stopniowa i bezpieczna dla organizmu. Jeśli proces ten jest wyjątkowo trudny, można pokusić się o tabletki na odchudzanie, jednak ważne jest, by pamiętać o tym, że w zdrowej diecie nie chodzi jedynie o to, by schudnąć. Istotne jest wypracowanie zdrowych nawyków na przyszłość, by już nigdy nie doprowadzić do podobnej sytuacji.
Jak powinna wyglądać dieta idealna? Muszą znaleźć się w niej owoce i warzywa, dobre źródła białka i zdrowe tłuszcze, a także węglowodany złożone i błonnik. Dzięki tym składnikom udaje się utrzymać po posiłku uczucie sytości na dłużej, dostarczając jednocześnie całej masy składników odżywczych takich jak witaminy, minerały i antyoksydanty redukujące stres oksydacyjny. Kompleksowa poprawa diety nie jest prosta, zwłaszcza że powinna ona być dostosowana do trybu życia, stanu zdrowia i poziomu aktywności, ale też do osobistych preferencji, dlatego dobrym pomysłem może być zgłoszenie się do dobrego dietetyka, który pomoże ją uporządkować.
Zespół metaboliczny ma przed nami coraz mniej tajemnic. Warto wykorzystać dostępną wiedzę i farmakoterapię, żeby zawalczyć o poprawę swojego zdrowia i zminimalizować ryzyko poważnych chorób w przyszłości.
Źródła:
- Dobrowolski, P., Prejbisz, A., Kuryłowicz, A., i wsp., Zespół metaboliczny - nowa definicja i postępowanie w praktyce, Nadciśnienie Tętnicze w Praktyce, Tom 8, Nr 2 (2022), s. 47–72.
- Sieradzki, J. Zespół metaboliczny — pojęcie, patofizjologia, diagnostyka i leczenie, Via Medica https://journals.viamedica.pl/clinical_diabetology/article/viewFile/8805/7512 [data dostępu: 06.06.2024].
- Sobień, B., Kopeć, G., Zespół metaboliczny, Medycyna Praktyczna https://www.mp.pl/pacjent/chorobawiencowa/zapobieganie/62315,zespol-metaboliczny [data dostępu: 06.06.2024].
Niniejszy artykuł nie jest poradą medyczną i ma charakter wyłącznie informacyjny.