W artykule odpowiemy na pytania:
- czym jest zespół Retta,
- jakie są przyczyny choroby,
- jakie są najważniejsze objawy,
- jak wygląda codzienne życie pacjentów,
- czy choroba jest dziedziczna,
- na czym polega leczenie.
Zobacz także artykuł: "Dwa drzewa - genealogiczne i genetyczne. Przeszłość i przyszłość zapisana w genach: choroby genetyczne i obciążeniowe dziedziczenie".
Zrozumienie zespołu Retta - czym jest i jakie są jego podstawowe cechy?
Zespół Retta to uwarunkowana genetycznie choroba neurologiczna, która występuje wyjątkowo rzadko w populacji ogólnej. Objawy pojawiają się niemal wyłącznie u dziewczynek, jednak zdarzyły się przypadki odnotowania zaburzenia w formie letalnej także u chłopców. Statystycznie występuje z częstością 1 na 10 000 – 15 000 urodzeń. Warto pamiętać jednak, że szacunki mogą być zaniżone.
RTT to zespół całościowych zaburzeń rozwoju w obrębie układu nerwowego, szkieletowego oraz żołądkowo-jelitowego. Chorobę w 1966 roku opisał po raz pierwszy austriacki lekarz Andreas Retta. Objawy pojawiają się w wyniku mutacji genowych oraz nieprawidłowej funkcji białka MECP2, odpowiedzialnego za regulowanie funkcji układu nerwowego. Gen warunkuje morfologię i funkcje neuronów oraz elastyczność synaps. Choroba charakteryzuje się przede wszystkim zaburzeniami poznawczymi oraz niesprawnością intelektualną.
Geneza zespołu Retta - jakie są jego przyczyny?
Skąd bierze się zespół Retta? Dziedziczenie choroby następuje w wyniku mutacji białka MECP2, który znajduje się na chromosomie X. Jest to zaburzenie dziedziczone z płcią o charakterze dominującym. Wspomniane białko pełni kluczową rolę w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu.
Odpowiada za rozwój mózgu oraz sprawność układu oddechowego. Warunkuje ponadto prawidłową reakcję ciała na stres oraz uczestniczy w kodowaniu ekspresji innych genów. W wyniku dalszych zaburzeń mogą pojawić się wady postawy oraz dolegliwości ze strony innych układów, w tym pokarmowego i oddechowego.
Choroba występuje zarówno w postaci klasycznej, jak i atypowej. Mutacje białka MECP2 rozpoznawane są u nawet 80-90% chorych cierpiących na klasyczną postać RTT. W przypadku pacjentów atypowych występują one w 20-40% przypadków.
W zależności od postaci mamy do czynienia ze zróżnicowanymi objawami klinicznymi, występującymi o różnym nasileniu. Współczesna medycyna wyróżnia nawet 490 możliwych mutacji białka. Za występowanie fenotypu zbliżonego do atypowych form RTT mogą odpowiadać mutacje w innych genach, wśród których możemy wymienić CDKL5 oraz FOXG1.
Objawy zespołu Retta - jak rozpoznać chorobę we wczesnym stadium?
Jak przebiega zespół Retta? Objawy w zakresie zaburzeń fenotypu behawioralnego stanowią podstawowe kryterium diagnostyczne. Warto pamiętać, że zmienia się on na kolejnych etapach życia. W okresie niemowlęcym - do ukończenia 6-18 miesiąca - dzieci rozwijają się prawidłowo, jednak następnie ma miejsce regres, który nie tylko zaburza dalszy rozwój, ale także prowadzi do utraty części nabytych już umiejętności komunikacyjnych i poznawczych. Mogą pojawić się problemy z oddychaniem oraz napady drgawkowe. Kolejnym etapem - trwającym od 2. do 10. roku życia - jest stabilizacja stanu zdrowia pacjenta, a następnie pogorszenie w okresie dorastania.
Jak rozpoznać zespół Retta? Wygląd i przebieg zależą przede wszystkim od postaci. W klasycznej formie RTT może rozwinąć się małogłowie. Pacjenci wyróżniają się niskim wzrostem oraz obniżoną masą ciała. Wiele dziewczynek cierpi dodatkowo na hipotonię mięśniową, czyli obniżenie napięcia mięśniowego.
Zespół Retta prowadzi także do zaburzeń poznawczych oraz niepełnosprawności intelektualnej. Ograniczone możliwości komunikacji z otoczeniem mogą powodować napady gniewu i agresji, prowadzące niekiedy do samouszkodzenia ciała.
Po okresie regresu mogą występować inne objawy, do których należą m.in. problemy z poruszaniem się oraz łamliwość kości. Pacjenci cierpią również na symptomy ze strony układu oddechowego. Mogą występować napadowe hiperwentylacje oraz bezdech. W zależności od indywidualnych predyspozycji może następować znaczna utrata masy lub otyłość.
Wśród najpoważniejszych dolegliwości należy wspomnieć również zaburzenia kardiologiczne. Atypowy zespół Retta może przebiegać z szeregiem innych objawów, do których należy nieprawidłowy wzorzec snu, bruksizm oraz niewielki rozmiar stóp i dłoni.
Jak wygląda codzienne funkcjonowanie z chorobą Retta?
Choroby genetyczne, do których należy zespół Retta, różnią się obrazem klinicznym w zależności od postaci choroby oraz indywidualnych uwarunkowań. Warto pamiętać o tym, że diagnostyka wciąż dostarcza licznych problemów, które wynikają ze skomplikowanego przebiegu choroby. Schorzeniu często towarzyszą inne choroby, takie jak padaczka. Najczęściej chorzy w wieku dorosłym mają problem z poruszaniem się oraz cierpią na wady postawy i zanik mięśni.
Skolioza znacznie pogarsza jakość życia pacjentów. Może stanowić źródło dolegliwości bólowych, uniemożliwiać pozostawanie w pozycji siedzącej oraz zaburzać równowagę. Występują ponadto dolegliwości ze strony układu sercowo-naczyniowego i trawiennego. Może występować refluks żołądkowo-jelitowy oraz zaburzenia wchłaniania.
Dziedziczenie zespołu Retta - jakie jest ryzyko przeniesienia choroby na potomstwo?
Istnieje niewielkie ryzyko przeniesienia choroby na potomstwo. Większość mutacji białka powstaje de novo, co oznacza, że występują spontanicznie, przeważnie na genie ojcowskim. Rodzinne przypadki są niezmiernie rzadkie.
Terapie fizyczne w leczeniu zespołu Retta: rehabilitacja i ćwiczenia
Jak wygląda terapia zespołu Retta? Leczenie opiera się głównie na rehabilitacji ogólnorozwojowej oraz treningu relacji i komunikacji społecznej. Nie opracowano do tej pory konkretnej metody leczenia, która wpływałaby na przebieg choroby. Możliwe jest jedynie łagodzenie niektórych objawów.
W czasie rehabilitacji następuje trening czynności przydatnych w codziennym życiu. Pacjenci wzmacniają zdolności ruchowe, co pozwala na poprawę jakości funkcjonowania. Jakie rokowania daje zespół Retta? Długość życia zależy przede wszystkim od nasilenia objawów oraz od obrazu klinicznego. Choroba nie wpływa bezpośrednio na długość życia.
Źródła:
- Oliwia Gorgoń-Dezor, Badania nad leczeniem zespołu Retta, Child Neurology — Neurologia Dziecięca, vol. 33, nr 61/2023.
- Dorota Jurkiewicz, et, al., Etiopatogeneza i zasady diagnostyki molekularnej zespołu Retta, Pediatria Polska, vol. 85, nr 2/2010, https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0031393910700652 (dostęp 05.04.2024).
- Alina T. Midro, Zespół Retta – postępy badań nad patogenezą, Neurologia Dziecięca, vol. 19, nr 38/2010, https://neurologia-dziecieca.pl/neurologia_38-55-63.pdf (dostęp 05.04.2024).
- Anna Pietrykowska, et. al., Patogeneza i rozpoznania kliniczne zespołu Retta, Journal of Health Sciences, vol. 04, nr 1/2014, https://repozytorium.ukw.edu.pl/bitstream/handle/item/676/Patogeneza%20i%20rozpoznanie%20kliniczne%20zespolu%20Retta.pdf?sequence=1&isAllowed=y (dostęp 05.04.2023).
Niniejszy artykuł nie jest poradą medyczną i ma charakter wyłącznie informacyjny.