Osoba, która uczestniczyła w wypadku samochodowym lub była jego świadkiem, doświadczyła napaści albo miała inne, wstrząsające przeżycie, długo nie może dojść do siebie. Często boryka się z nieuzasadnionymi napadami lęku i nie może o tym zdarzeniu zapomnieć. Czy powinna poddać się leczeniu? Jak jej pomóc?
Czym jest zespół stresu pourazowego (PTSD)?
Zespół stresu pourazowego (Post-Traumatic-Stress-Disorder) należy do zaburzeń lękowych, które rozwijają się na skutek przeżycia przerażającego zdarzenia, zagrażającego życiu. Osoby cierpiące na zespół stresu pourazowego stają się bardzo wrażliwe na doświadczenia codziennego życia i często ponownie przeżywają tragiczne zdarzenie, którego doświadczyli. Mają intensywne, niepokojące myśli i uczucia związane z traumą. Unikają miejsc, osób i rzeczy, które przypominają im o tym zdarzeniu. Nie mogą o nim zapomnieć i muszą się z nimi mierzyć ponownie poprzez retrospekcje lub koszmary. Często odczuwają smutek, przygnębienie, strach lub złość. Mogą również wykazywać negatywne reakcje na coś tak zwyczajnego, jak hałas lub przypadkowy gest albo dotyk. Zespół pourazowy może wystąpić w każdym wieku, niezależnie od płci i wykształcenia, jednak u kobiet zdarza się dwa razy częściej, niż u mężczyzn. Według statystyk PTSD doświadcza co jedenasta osoba w ciągu całego życia. Podczas wojny syndrom pourazowy występował bardzo często wśród żołnierzy na froncie, w czasach I wojny światowej nazywano go „szokiem pociskowym”, a podczas II wojny – „zmęczeniem bojowym”. Obecnie wielu żołnierzy uczestniczących w misjach wojskowych po powrocie do domu wymaga długotrwałej opieki psychiatrycznej i psychologicznej. Często osoba dotknięta traumą nie wie, że cierpi na ptsd. Objawy choroby traktuje jako zjawisko naturalne, wymagające czasu, aby psychiczne rany się zabliźniły.
Jakie są przyczyny zespołu stresu pourazowego (PTSD)?
Przyczyną PTSD może być wypadek samochodowy, katastrofa lotnicza, napaść lub przemoc fizyczna, seksualna albo emocjonalna, może pojawić się także u ofiar porwania lub tortur, a ponadto u tych osób, które były ofiarami klęski żywiołowej. Zespół stresu pourazowego występuje ponadto, gdy dana osoba nie jest bezpośrednio ofiarą, ale tylko obserwatorem traumatycznego, emocjonalnego wydarzenia – na przykład świadkiem klęski żywiołowej, aktu terrorystycznego, pobicia, rozboju czy śmierci. Zdarzeniom tym towarzyszą intensywne uczucia: lęku, bezsilności i przerażenia.
Jak diagnozować zespół stresu pourazowego (PTSD)?
Diagnozowane PTSD jest dosyć złożone, ponieważ obejmuje zarówno sferę fizyczną, jak i psychiczną pacjenta i wymaga spełnienia kilku kryteriów.
Zespół stresu pourazowego – objawy fizyczne:
- nadpobudliwość i nadmierna czujność,
- problemy ze snem,
- kłopoty z koncentracją i trudności z zapamiętywaniem,
- drażliwość,
- omdlenia.
Zespół stresu pourazowego – objawy psychiczne:
- ponowne doświadczanie traumatycznego przeżycia poprzez wspomnienia czy powracające koszmary senne,
- unikanie miejsc, osób i innych rzeczy, przypominających o traumatycznym wydarzeniu.
W międzynarodowych klasyfikacjach chorób psychiatrycznych zaburzenia pourazowe pojawiły się dopiero w 1980 roku. Od tego czasu dynamicznie zmienia się rozumienie ich przebiegu oraz mechanizmów, jakie nimi sterują. Obecnie rozpoznanie PTSD opiera się na powiązaniu go z bezpośrednim jednorazowym, ekstremalnie groźnym lub przerażającym wydarzeniem (lub serią takich wydarzeń), przy obecności objawów z trzech głównych kategorii. Należą do nich:
- ponowne przeżywanie traumatycznego wydarzenia (wydarzeń) w postaci natrętnych wspomnień, retrospekcji lub koszmarów, z towarzyszącymi im silnymi emocjami, zwłaszcza strachu lub grozy oraz silnymi odczuciami fizycznymi,
- unikanie myśli i wspomnień o wydarzeniu oraz sytuacji i osób o nim przypominających,
- uporczywe postrzeganie zwiększonego aktualnego zagrożenia, obserwowane np. w nadmiernej czujności i pobudliwości czy zwiększonej reakcji przestrachu na bodźce, takie jak nieoczekiwany hałas.
Objawy te powinny występować minimum przez kilka tygodni oraz znacząco zaburzać funkcjonowanie w życiu prywatnym, zawodowym lub społecznym. Wyodrębniono również nową jednostkę chorobową o nazwie złożony zespół stresu pourazowego (powiązany jest on z przeżywaniem chronicznego stresu w dzieciństwie).
PTSD u dorosłych
Osoba dorosła, cierpiąca na stres pourazowy, doświadcza ciągłego napięcia oraz wzmożonej wrażliwości – prawdopodobnie jej organizm w ten sposób próbuje przygotować się na ponowne przeżycie traumy. Z tego powodu jej uwaga nakierowana jest na poszukiwanie sygnałów, mogących zwiastować zagrożenie. Sprawia to, że unika ona wszelkich bodźców, przedmiotów i sytuacji, które kojarzą się jej z wydarzeniem traumatycznym. Ciągłe poczucie zagrożenia z czasem upośledza koncentrację, powoduje zobojętnienie, a nawet uczucie wyobcowania. Pacjent zaczyna izolować się od ludzi, rezygnować z dotychczasowych zainteresowań i aktywności. Może stać się nadmiernie drażliwy, wybuchać gniewem lub reagować nieadekwatnie do sytuacji. Ponadto często cierpi na bezsenność i ma problemy z odżywianiem. Można zaobserwować i niej depresję maniakalną oraz szereg innych zaburzeń, np. jedzenie obsesyjno-kompulsywne. Niektóre osoby mogą mieć za sobą nieudane próby samobójcze. Osoba z PTSD odczuwa chroniczne zmęczenie, może mieć bóle niewiadomego pochodzenia, a także dolegliwości związane z układem pokarmowym czy oddechowym. Są to np. bóle kręgosłupa, biegunki i wymioty albo uczucie kłucia w klatce piersiowej. W przypadku podejrzenia PTSD można skorzystać z wielu testów umieszczonych w internecie, które pomogą sprawdzić, czy występują u nas objawy choroby, np. kwestionariusz PTSD – wersja kliniczna (PTSD-K), czy syndrom stresu pourazowego – test dla weteranów.
PTSD u dzieci
Objawy PTSD u dzieci są podobne do objawów występujących u osób dorosłych, ale mogą ujawniać się w nieco inny sposób. Na przykład najmłodsi w sposób uporczywy powtarzają odgrywanie tragicznego zdarzenia przez zabawę, historie lub rysunki, mające związek z urazem. Często stają się nadpobudliwe, drażliwe, wybuchają płaczem w pozornie nieoczekiwanych sytuacjach. Są nerwowe, mają trudności z koncentracją i zapamiętywaniem. Mogą też bez powodu wybuchać gniewem. Zespół ptsd u dzieci może doprowadzić do wycofania społecznego, zaniku posiadanych umiejętności i wręcz regresji rozwojowej. U dzieci starszych często obserwuje się zaniżoną samoocenę, zachowania autodestrukcyjne lub ryzykowne oraz skłonność do sięgania po substancje psychoaktywne. Do typowych objawów u dzieci należą zaburzenia snu i odżywiania oraz bóle narządów i różnych części ciała. Często obserwuje się również strach przed utratą rodziców.
Jak należy leczyć zespół stresu pourazowego (PTSD)?
Wyleczenie z PTSD jest długotrwałym, stopniowym procesem, który nie zawsze kończy się sukcesem. Wspomnienia traumy są bowiem tak silne, że towarzyszą często pacjentowi do końca życia. Kluczem do przezwyciężenia objawów stresu pourazowego jest wyeliminowanie poczucia słabości i bezradności. Przeżyta trauma sprawia, że pacjent czuje się bezbronny i bezsilny. Powinien zmienić własną samoocenę. Znaleźć swoje mocne strony, które pomogą mu przetrwać trudne chwile. Można to osiągnąć przez pomaganie innym, np. wolontariat, krwiodawstwo, darowizny na cele charytatywne. Warto dołączyć do grupy wsparcia PTSD. Może to pomóc poczuć się mniej izolowanym i samotnym, a także dostarczyć informacji na temat radzenia sobie z przykrymi objawami schorzenia. Należy zadbać o dobrą kondycję fizyczną, relaks i prawidłowe odżywianie. Należy więcej czasu spędzać z przyjaciółmi i rodziną. Nie wolno sięgać po alkohol i używki.
Ptsd – leczenie
Rodzaje leczenia stosowane w PTSD obejmują:
- Terapię poznawczo-behawioralną. Polega ona na stopniowym „wystawianiu się” na uczucia i sytuacje przypominające o traumie oraz zastępowaniu ich spokojniejszym, bardziej wyważonym obrazem.
- Terapia rodzinna. Pomaga ona osobom bliskim zrozumieć, przez co pacjent przechodzi, co ułatwia wspólne rozwiązywanie wielu problemów.
- Leczenie farmakologiczne. Często pomaga łagodzić wtórne objawy depresji i lęku.
Jak pomóc osobie zmagającej się z PTSD?
Nie wolno nigdy pozostać obojętnym wobec osoby cierpiącej, należy zawsze starać się jej pomóc, nawet jeśli wydaje się to niemożliwe. Dla osoby, która doświadczyła traumy, powrót do normalnego życia jest niezwykle trudny. Czuje się ona osamotniona, bezwartościowa i bezradna. Możemy to zmienić. Należy zastanowić się, czego potrzebuje cierpiący. Pocieszanie go nie jest najlepszą drogą na stworzenie więzi emocjonalnej. Nie wolno bagatelizować zdarzenia ani używać argumentów, że przecież to nic takiego, że niejedną osobę to spotkało, że przecież żyje. Trzeba pamiętać, że dla niej to był prawdziwy dramat. Jeśli nie chce o tym mówić, nie wolno nalegać, gdy chce mówić o zdarzeniu – trzeba wysłuchać jej ze zrozumieniem. Należy okazać jej wsparcie, ciepło i zrozumienie, ofiarować pomoc. Można proponować wspólne wycieczki rowerowe, wieczorki taneczne, wspólne zajęcia itd.
Zobacz także:
Niniejszy artykuł nie jest poradą medyczną i ma charakter wyłącznie informacyjny.
