Układ hormonalny - rodzaje hormonów ich funkcje oraz rola w organizmie

Hormony to przekaźniki chemiczne, które koordynują różne funkcje w organizmie. Kilka gruczołów, narządów i tkanek wytwarza i uwalnia hormony, z których wiele tworzy układ hormonalny.

Układ hormonalny - złożona sieć gruczołów i narządów wytwarzających hormony

Utrzymanie homeostazy w organizmie wymaga koordynacji wielu różnych układów i narządów. Komunikacja między sąsiednimi komórkami oraz między komórkami i tkankami w odległych częściach ciała odbywa się poprzez uwalnianie substancji chemicznych zwanych hormonami. Hormony są uwalniane do płynów ustrojowych (zwykle krwi), które przenoszą te substancje chemiczne do komórek docelowych. W komórkach docelowych, czyli komórkach posiadających receptor sygnału lub ligand z komórki sygnałowej, hormony wywołują odpowiedź. Komórki, tkanki i narządy wydzielające hormony tworzą układ hormonalny. Przykładami gruczołów układu hormonalnego są nadnercza, które wytwarzają hormony, takie jak adrenalina i norepinefryna, które regulują reakcje na stres, oraz tarczyca, która wytwarza hormony tarczycy regulujące tempo metabolizmu.

Chociaż w organizmie człowieka występuje wiele różnych hormonów, można je podzielić na trzy klasy w oparciu o ich strukturę chemiczną: hormony pochodzenia lipidowego, pochodzące od aminokwasów i hormony peptydowe (peptydy i białka). Jedną z kluczowych cech wyróżniających hormony pochodzące z lipidów jest to, że mogą one dyfundować przez błony plazmatyczne, podczas gdy hormony pochodzące z aminokwasów i peptydy nie mogą.

Układ hormonalny: tajemnice gruczołów i ich rola w organizmie

Nasz organizm to skomplikowany mechanizm, w którym jak się okazuje kluczową rolę odgrywa układ hormonalny. Składa się on z wielu różnych gruczołów, z których niektóre znajdują się w części mózgowej człowieka. To w tych miejscach rodzą się hormony kierujące naszym codziennym życiem. Hormony przemieszczając się przez krew do innych komórek i pomagają koordynować wiele procesów zachodzących w organizmie.

Gruczoły dokrewne obejmują:

Część mózgowa: podwzgórze, przysadka mózgowa, szyszynka

Podwzgórze to pierwszy z trzech kluczowych gruczołów w część dolnej środkowej części mózgu, która informuje przysadkę mózgową, kiedy ma uwolnić hormony. To tu, w komórkach nerwowych, zwanych neuronami, powstają neurohormony, które regulują pracę przysadki mózgowej. Podwzgórze to także miejsce produkcji hormonów, takich jak wazopresyna i oksytocyna. Te hormony wpływają na tak różne aspekty naszego życia, jak: rytm dobowy, sen, odczuwanie głodu i pragnienia oraz termoregulację organizmu.

Przysadka mózgowa i jej kluczowa rola

Przysadka mózgowa, kolejny z gruczołów znajdujących się u podstawy mózgu za zatokami. Często nazywany jest „gruczołem głównym”, ponieważ wpływa na wiele innych gruczołów, zwłaszcza na tarczycę. Oprócz magazynowania wazopresyny i oksytocyny, wytwarza własne hormony, takie jak prolaktyna, GH, TSH, FSH, LH, endorfiny i wiele innych. Przysadka wpływa na wzrost organizmu, reguluje metabolizm oraz kieruje procesem rozkładu tłuszczów zapasowych i zatrzymywania w organizmie składników mineralnych. Niestety, problemy z funkcjonowaniem tych gruczołów mogą prowadzić do wielu problemów, takich jak bóle głowy, zaburzenia neurologiczne i hormonalne. Problemy z przysadką mózgową mogą wpływać na wzrost kości, cykle menstruacyjne kobiety i uwalnianie mleka z piersi. Niedoczynność przysadki mózgowej, która jest związana z podwzgórzem, może prowadzić do upośledzenia rozwoju organizmu, jak np. karłowatość. Z kolei nadczynność przysadki może prowadzić do gigantyzmu.

Szyszynka - regulator snu

W międzymózgowej części naszego ciała znajduje się jeszcze jeden gruczoł, czyli szyszynka, która produkuje hormon snu, czyli melatoninę. To dzięki niej regulujemy nasze funkcje fizjologiczne zgodnie z rytmem dobowym. Jednak i szyszynka, jak każdy gruczoł, może ulec zaburzeniom i chorobom, takim jak torbiele, guzy, nadczynność i niedoczynność.

Układ hormonalny: gruczoł tarczowy i przytarczyce

Gruczołem centralnym układu hormonalnego jest tarczyca, która waży od 30 do 60 gramów i znajduje się w przednio-dolnej części szyi. Ten mały gruczoł ma ogromne znaczenie, ponieważ kontroluje metabolizm, gospodarkę wapniowo-fosforanową, stymuluje wzrost i rozwój organizmu. Wydzielane przez tarczycę hormony kontrolują przysadkę i podgórze, co zapewnia harmonijną równowagę hormonalną.

Tarczyca wytwarza trzy kluczowe hormony: trójjodotyroninę (T3), tyroksynę (T4) i kalcytoninę. Oprócz tarczycy, istnieją inne ważne gruczoły hormonalne w organizmie. Przytarczyce, które leżą w przedniej części szyi, uzupełniają pracę tarczycy i regulują całą   gospodarką wapniowo-fosforanową we krwi i produkcję hormonu PTH.

Grasica, choć niewielka, odgrywa kluczową rolę w rozwoju odporności organizmu. Wydzielane przez nią hormony, takie jak tymozyna, tymulina i tymopentyna, regulują procesy immunologiczne. Zaburzenia w funkcjonowaniu grasicy mogą przyczynić się do rozwoju chorób autoimmunologicznych, takich jak miastenia czy układowy toczeń trzewny.

Trzustka, nadnercza oraz gonady (jądra u mężczyzn i jajniki u kobiet) to kolejne składniki układu hormonalnego. Trzustka, oprócz produkcji enzymów trawiennych, wytwarza insuline i glukagon, które regulują poziom glukozy we krwi. Nadnercza kontrolują równowagę elektrolitową, reakcje na stres oraz hormony płciowe. Gonady są odpowiedzialne za rozwój komórek płciowych i produkcję hormonów płciowych.

Nawet najmniejsze zaburzenie w funkcjonowaniu jednego lub większej liczby tych gruczołów może zaburzyć delikatną równowagę hormonów w organizmie i doprowadzić do zaburzeń endokrynologicznych, czyli chorób endokrynologicznych.

Lista hormonów wydzielanych przez układ hormonalny: 3 główne typy

Hormony z aminokwasem

Hormony pochodzące z aminokwasów są stosunkowo małymi cząsteczkami pochodzącymi z aminokwasów tyrozyny i tryptofanu. Aminy to hormony pochodzące z aminokwasów, elementów budulcowych białek.  Pochodne amin zamieniają się także w epinefrynę i noradrenalinę. Obydwa działają jako kluczowe hormony aktywujące reakcję walki lub ucieczki organizmu.

Rodzaje amin

• Aminy pierwszorzędowe
• Aminy wtórne
• Aminy trzeciorzędowe
• Aminy cykliczne

Aminy syntetyczne

Aminy są pochodnymi związku amoniaku i są przykładami hormonów szeroko stosowanych w przemyśle kosmetycznym, oczyszczaniu wody, formułowaniu leków i uprawach roślin.

Hormony peptydowe i białkowe

Hormony białkowe i peptydowe składają się z łańcuchów aminokwasów i działają jako receptory sprzężone z białkiem G.

Receptory sprzężone z białkiem: służą jako skrzynka odbiorcza dla wiadomości przesyłanych między komórkami.

Hormony peptydowe obejmują cząsteczki, które są krótkimi łańcuchami polipeptydowymi, takimi jak hormon antydiuretyczny i oksytocyna produkowany w mózgu i uwalniany do krwi w tylnej części przysadki mózgowej. Ta klasa obejmuje również małe białka, takie jak hormony wzrostu wytwarzane przez przysadkę i duże glikoproteiny, takie jak hormon folikulotropowy wytwarzany przez przysadkę mózgową.

Są posłańcami odpowiedzialnymi za różne funkcje psychologiczne i fizjologiczne, takie jak:

• Apetyt: peptydy i białka odgrywają główną rolę, jeśli chodzi o uczucie sytości i łagodzenie głodu. Badania pokazują, że zwiększony poziom peptydów może pomóc w utracie wagi, ponieważ nie będziesz często odczuwać głodu.
• Wzrost: białka i peptydy pomagają rozwijać masę mięśniową, siłę i rosnąć. Możesz zmaksymalizować ten efekt, zwiększając spożycie białka i przyjmując suplementy aminokwasów.
• Reakcja na stres: badania pokazują, że podwyższony poziom peptydów zmniejsza szybkość reakcji organizmu na stres . Wyższy wskaźnik reakcji na stres oznacza, że jesteśmy bardziej podatni na powikłania i choroby wywołane stresem.

Przykłady peptydów i białek w organizmie

Białka i peptydy tworzą nasze tkanki i mięśnie i są zawsze obecne w komunikacji między komórkami. Przykładami są:

• DNA
• RNA
• Insulina
• Oksytocyna
• Glutation

Peptydy syntetyczne

Pacjenci cierpiący na niedobór peptydów mogą doświadczyć zahamowania wzrostu, słabego rozwoju mięśni i strasznego wskaźnika reakcji na stres. Jeśli z badań wynika, że poziom peptydów jest niższy niż normalnie, lekarz może zalecić poddanie się terapii peptydami.

W ten sposób zapewnić można organizmowi białko i aminokwasy potrzebne do regeneracji. Dawkowanie i czas trwania tych terapii są różne, ale większość pacjentów od czasu do czasu przyjmuje długoterminowe tabletki podtrzymujące.

Peptyd C powstaje w takiej samej ilości jak insulina, przez co jest on bardzo pomocnym wskaźnikiem jej wytwarzania, są one przechowywane w pęcherzykach w komórkach, które je syntetyzują. Następnie uwalniane w odpowiedzi na bodźce (np. jako wysokie stężenie glukozy we krwi w przypadku insuliny). Hormony pochodzące z kwasów i polipeptydów są rozpuszczalne w wodzie i nierozpuszczalne w lipidach. Hormony te nie mogą przechodzić przez błony komórkowe, dlatego ich receptory znajdują się na powierzchni komórek docelowych.

Hormony steroidowe

Hormony steroidowe pochodzą z cholesterolu i są rozpuszczalnymi w lipidach. Przykłady hormonów steroidowych obejmują hormony płciowe (androgeny, estrogeny i progesteron) wytwarzane przez męskie i żeńskie gonady i hormony nadnerczy (aldosteron, kortyzol i androgeny).

Hormony steroidowe odpowiadają za:

• Łagodzenie stanów zapalnych organizmu
• Regulacja tempa metabolizmu
• Równoważenie poziomu soli i wody
• Rozwój cech płciowych, takich jak zarost u mężczyzn i wzrost klatki piersiowej u kobiet

Rodzaje hormonów steroidowych

Dwa powszechnie występujące naturalnie hormony steroidowe to:

1. Kortykosteroid

Kortykosteroidy łagodzą reakcje zapalne. Brak tych hormonów może pogorszyć powikłania, takie jak zapalenie stawów, astma i alergie. Dlatego pacjentom cierpiącym na te choroby często przepisuje się sztuczne kortykosteroidy.

2. Hormomy steroidowe (płciowe)

Hormony steroidowe są syntetyzowane głównie przez gruczoły dokrewniowe, takie jak gonady (testy i jajnik), nadnercza i (podczas ciąży) przez jednostkę fetoplacental, a następnie są uwalniane do krążenia krwi. Działają zarówno na obwodowe tkanki docelowe, jak i ośrodkowy układ nerwowy (OUN). Ważną funkcją hormonów steroidowych jest koordynowanie reakcji fizjologicznych i behawioralnych do określonych celów biologicznych, np. reprodukcji. W ten sposób sterydy gonadal wpływają na różnicowanie seksualne narządów płciowych i mózgu, określające wtórne cechy płciowe podczas rozwoju i dojrzewania seksualnego, przyczyniają się do utrzymania ich stanu funkcjonalnego w wieku dorosłym i kontroli lub modulowania zachowań seksualnych.

Hormony steroidowe podział i funkcje:

• Aldosteron: ten mineralokortykoid działa na nerki, promując wchłanianie sodu i wody. Aldosterone pomaga w regulacji ciśnienia krwi poprzez podnoszenie objętości krwi i ciśnienia krwi.
• Kortyzol: ten glukokortykoid pomaga w regulacji metabolizmu poprzez stymulowanie produkcji glukozy ze źródeł niewęglowodanowych w wątrobie. Kortyzol jest również ważną substancją przeciwzapalną i pomaga organizmowi radzić sobie ze stresem.
• Testosteron: ten męski hormon płciowy jest wytwarzany przez jądra i w małych ilościach w żeńskich jajnikach. Testosteron jest odpowiedzialny za rozwój męskich narządów rozrodczych i męskich cech wtórnych płci.
• Estrogeny: te żeńskie hormony płciowe są produkowane w jajnikach. Promują rozwój kobiecych cech płciowych i wzrostu szkieletu.
• Progesteron: ten żeński hormon płciowy jest wytwarzany w jajnikach i ważny dla produkcji i utrzymania wyściółki macicy w czasie ciąży. Poziom estrogenów i progesteronu reguluje również cykl menstruacyjny.

Sztuczne i syntetyczne sterydy

Chociaż hormony steroidowe są przepisywane wyłącznie pacjentom wymagającym terapii, niektórzy sportowcy sięgają po te leki pomimo dobrego stanu zdrowia. Używają syntetycznych sterydów, aby zwiększyć masę mięśniową, poprawić siłę i przyspieszyć utratę tłuszczu.

Jednak nadużywanie sztucznych sterydów naraża Cię na ryzyko:

• Trądzik
• Rozmazany obraz
• Jaskra
• Ginekomastia lub powiększenie piersi u mężczyzn
• Bezsenność
• Niewydolność nerek

Zdrowy organizm wytwarza już wystarczającą ilość hormonów, aby utrzymać szczupłą i wysportowaną sylwetkę. Nadal zaleca się korzystanie z naturalnych sposobów odchudzania, gdy organizm jest jeszcze w pełni funkcjonalny.

Najważniejsze rodzaje hormonów w organizmie

Teraz, gdy znasz już trzy główne typy hormonów, czas je rozłożyć i poznać najczęstsze hormony wydzielane przez układ hormonalny:

• Hormon adrenokortykotropowy (ACTH) to hormon występujący w nadnerczach. Pobudza wspomniany gruczoł do wydzielania hormonów reagujących na stres.
• Samatotropina hormon wzrostu (HGH) odgrywa ważną rolę we wzroście mięśni, kończyn i narządów wewnętrznych.
• Hormon tyreotropowy (TSH) jest odpowiedzialny za stymulację tarczycy do produkcji hormonów tarczycy; zbyt mała produkcja prowadzi do niedoczynności tarczycy, natomiast nadmierna produkcja powoduje nadczynność tarczycy.
• Hormon folikulotropowy (FSH) jest niezbędny dla płodności, ponieważ stymuluje produkcję nasienia u mężczyzn i produkcję komórek jajowych u kobiet.
• Prolaktyna (PRL) pobudza ciałko żółte do produkcji dwóch najważniejszych hormonów żeńskich: estrogenu i progesteronu. Ich brak może spowodować bezpłodność, rozwinąć drugorzędne cechy męskie lub poważne problemy z równowagą hormonalną.
• Hormon luteinizujący (LH) działa wraz z PRL, przygotowując macicę do ciąży lub stymulując owulację
• Oksytocyna (OT) powoduje rozluźnienie mięśni gładkich macicy podczas ciąży. OT stymuluje również produkcję mleka u matek.

Natura zaburzeń hormonalnych: genetyka, styl życia i walka ze stresem

1. Podłoże zaburzeń hormonalnych: zaburzenia hormonalne mogą mieć różne źródła i występować zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Mogą wynikać z genetycznych predyspozycji oraz oddziaływań czynników środowiskowych.
2. Wpływ stylu życia: styl życia, nawyki żywieniowe i codzienne funkcjonowanie, takie jak stres, życie w ciągłym biegu, czy problemy emocjonalne, odgrywają znaczącą rolę w rozwoju zaburzeń hormonalnych.
3. Długotrwałe konsekwencje: długotrwałe zaburzenia hormonalne mogą prowadzić do rozwoju różnych chorób, takich jak choroby tarczycy (np. Hashimoto czy nadczynność tarczycy), a także wpływać na funkcjonowanie innych gruczołów wydzielania wewnętrznego.
4. Różnorodność objawów: objawy zaburzeń hormonalnych mogą być różne i zależą od tego, który organ nie działa prawidłowo oraz jaki hormon jest nadmiernie lub niedostatecznie wydzielany. Wśród typowych objawów wymienia się osłabienie, bóle brzucha, bezsenność i utratę wagi.
5. Rola lekarza endokrynologa: diagnoza i leczenie zaburzeń hormonalnych jest zadaniem specjalisty, jakim jest endokrynolog. To on przeprowadza odpowiednie badania i opracowuje plan leczenia.
6. Konsultacja z lekarzem rodzinnym: zanim udasz się do endokrynologa, warto skonsultować wszelkie niepokojące objawy, nawet te na pozór niespecjalistyczne, z lekarzem rodzinnym. Ten może zlecić podstawowe badania krwi i w razie potrzeby skierować do specjalisty endokrynologa.

Leczenie zaburzeń hormonalnych powinno być prowadzone przez lekarza endokrynologa i zależy od konkretnej przyczyny. Profilaktyka obejmuje zdrową dietę, aktywny tryb życia, kontrolę stresu i suplementację.

Przyczyny zaburzeń endokrynologicznych - mechanizm sprzężenia zwrotnego

Zaburzenia endokrynologiczne dzieli się zazwyczaj na dwie kategorie:

• Choroba endokrynologiczna powstająca, gdy gruczoł wytwarza za dużo lub za mało hormonu wydzielania wewnętrznego, nazywana zaburzeniem równowagi hormonalnej.
• Choroba endokrynologiczna spowodowana rozwojem zmian (takich jak guzki lub nowotwory) w układzie hormonalnym, które mogą, ale nie muszą, wpływać na poziom hormonów.

Mechanizm sprzężenia zwrotnego w układzie hormonalnym pełni istotną rolę w regulowaniu stężenia hormonów we krwiobiegu. Jeśli w Twoim organizmie jest za dużo lub za mało określonego hormonu, system sprzężenia zwrotnego sygnalizuje właściwemu gruczołowi lub gruczołom, aby zaradziły problemowi. Brak równowagi hormonalnej może wystąpić, jeśli system sprzężenia zwrotnego ma problemy z utrzymaniem odpowiedniego poziomu hormonów w krwiobiegu lub jeśli organizm nie usuwa ich prawidłowo z krwiobiegu.

Zwiększony lub obniżony poziom hormonu endokrynnego może być spowodowany:

• Choroba/ Infekcja
• Brak stymulacji innego gruczołu do uwalniania hormonów (na przykład problemy z podwzgórzem mogą zakłócać produkcję hormonów w przysadce mózgowej)
• Zaburzenie genetyczne, takie jak mnoga neoplazja endokrynologiczna (MEN) lub wrodzona niedoczynność tarczycy
• Uszkodzenie gruczołu dokrewnego
• Guz gruczołu wydzielania wewnętrznego

Większość guzów i guzków endokrynnych (guzków) jest nienowotworowych. Zwykle nie rozprzestrzeniają się na inne części ciała. Jednakże guz lub guzek na gruczole może zakłócać produkcję hormonów gruczołu.

Rodzaje zaburzeń endokrynologicznych

Istnieje wiele różnych rodzajów zaburzeń endokrynologicznych. Cukrzyca jest najczęstszą chorobą endokrynologiczną diagnozowaną.

Inne zaburzenia endokrynologiczne obejmują:

• Niewydolność nadnerczy - nadnercza uwalniają zbyt mało hormonu kortyzolu, a czasami aldosteronu. Objawy obejmują zmęczenie , rozstrój żołądka , odwodnienie i zmiany skórne . Choroba Addisona jest rodzajem niewydolności nadnerczy.
• Choroba Cushinga - nadprodukcja hormonu przysadki mózgowej prowadzi do nadczynności nadnerczy. Podobny stan zwany zespołem Cushinga może wystąpić u osób, szczególnie u dzieci, przyjmujących duże dawki leków kortykosteroidowych.
• Gigantyzm (akromegalia) i inne problemy z hormonem wzrostu - jeśli przysadka mózgowa wytwarza zbyt dużo hormonu wzrostu, kości i części ciała dziecka mogą rosnąć nienormalnie szybko. Jeśli poziom hormonu wzrostu jest zbyt niski, dziecko może przestać rosnąć.
• Nadczynność tarczycy - tarczyca wytwarza zbyt dużo hormonu tarczycy, co prowadzi do utraty wagi, przyspieszenia akcji serca, pocenia się i nerwowości. Najczęstszą przyczyną nadczynności tarczycy jest choroba autoimmunologiczna zwana chorobą Grave’a.
• Niedoczynność tarczycy - tarczyca nie wytwarza wystarczającej ilości hormonu tarczycy, co prowadzi do zmęczenia, zaparć, suchości skóry i depresji. Niedoczynność gruczołu może powodować spowolnienie rozwoju u dzieci. Niektóre rodzaje niedoczynności tarczycy występują już od urodzenia.
• Niedoczynność przysadki - przysadka mózgowa wydziela niewielką ilość hormonów lub nie wydziela ich wcale. Może być spowodowane wieloma różnymi chorobami. Kobiety cierpiące na tę chorobę mogą przestać miesiączkować.
• Mnoga neoplazja endokrynologiczna I i II (MEN I i MEN II) - te rzadkie choroby genetyczne przekazywane są w rodzinach. Powodują nowotwory przytarczyc, nadnerczy i tarczycy, co prowadzi do nadprodukcji hormonów.
• Zespół policystycznych jajników (PCOS) - nadprodukcja androgenów zakłóca rozwój komórek jajowych i ich uwalnianie z żeńskich jajników. PCOS jest główną przyczyną niepłodności.
• Przedwczesne dojrzewanie - nietypowo wczesne dojrzewanie, które występuje, gdy gruczoły nakazują organizmowi zbyt wczesne uwolnienie hormonów płciowych.

Badanie na zaburzenia endokrynologiczne - kiedy skonsultować się z lekarzem?

Jeśli cierpisz na zaburzenia endokrynologiczne, lekarz może skierować Cię do specjalisty zwanego endokrynologiem. Endokrynolog jest specjalnie przeszkolony w zakresie problemów z układem hormonalnym.

Objawy zaburzeń endokrynologicznych są bardzo zróżnicowane i zależą od konkretnego zajętego gruczołu. Jednak większość osób cierpiących na choroby endokrynologiczne skarży się na zmęczenie i osłabienie.

Leczenie zaburzeń endokrynologicznych może być skomplikowane, ponieważ zmiana poziomu jednego hormonu może spowodować zaburzenie działania innego. Lekarz lub specjalista może zlecić rutynowe badanie krwi w celu sprawdzenia, czy nie występują problemy lub ustalenia, czy konieczne jest dostosowanie leków lub planu leczenia.

Badania krwi i moczu w celu sprawdzenia poziomu hormonów mogą pomóc lekarzom w ustaleniu, czy cierpisz na zaburzenia endokrynologiczne. Można wykonać badania obrazowe, aby pomóc zlokalizować lub wskazać guzek lub guz.

Jeśli czujesz, że występują u Ciebie oznaki zaburzeń hormonalnych, natychmiast skonsultuj się ze specjalistą. Wczesne wykrycie nie tylko zapobiega powikłaniom i konieczności poddawania się inwazyjnym zabiegom.