Z tego artykułu dowiesz się:
- na jakiej podstawie rozpoznawany jest bakteriomocz,
- co powoduje, czym się objawia i jakie skutki niesie za sobą bakteriomocz,
- jak można zapobiec bakteriomoczowi,
- jakie konsekwencje powodują bakterie w moczu u kobiet w ciąży,
- jak przebiega leczenie.
Zachęcamy do zapoznania się z artykułem: o czym świadczy obecność ketonów w moczu.
Kryteria rozpoznawania bakteriomoczu i normy liczbowe
W oparciu o rodzaje zakażenia układu moczowego zostały wyodrębnione różne kryteria mikrobiologiczne, które umożliwiają postawienie rozpoznania. Ich ujednolicenie nie jest możliwe ze względu na różnice w odniesieniu do czynników ryzyka, przebiegu choroby, czy też rokowania wynikające z rodzaju zakażenia układu moczowego (ZUM). W rezultacie zdecydowano się na przyjęcie różnych kryteriów mikrobiologicznych. Pozwalają określić wielkość tzw. bakteriomoczu znamiennego, czyli ilości żywych bakterii (CFU- jednostek tworzących kolonię) danego szczepu znajdujących się w 1 ml moczu, a jednostką wykorzystywaną do opisywania wyniku jest CFU/ml. Nowe wartości umożliwiające rozpoznanie ZUM kształtują się następująco:
- posiew moczu wyniki 10^3 co oznacza, że w moczu znajduje się ponad 1000 jednostek bakterii tworzących kolonię w 1 ml moczu, a mocz do badania pobrany jest ze środkowego strumienia, a u pacjenta występują objawy pęcherza moczowego.
- posiew moczu wyniki 10^4 co oznacza, że w moczu znajduje się ponad 10000 jednostek bakterii tworzących kolonię w 1 ml moczu w próbce pobranej ze środkowego strumienia. Wynik ten interpretowany jest w przypadku wystąpienia objawów ostrego odmiedniczkowego zapalenia.
- ≥105 CFU/ml - w trakcie powikłanego ZUM w próbce pochodzącej ze środkowego strumienia,
- ≥102 CFU/ml w próbce moczu pozyskanej podczas jednorazowego wprowadzenia cewnika do pęcherza moczowego,
- każda wartość CFU, która została ujawniona poprzez nadłonowe nakłucie pęcherza moczowego.
Ponadto występuje także definicja bakteriomoczu bezobjawowego, czyli braku objawów klinicznych zakażenia układu moczowego. Nie jest to powód do wdrożenia leczenia ZUM, poza kobietami w ciąży i osobami przed interwencjami urologicznymi.
Mocz u zdrowego człowieka powinien pozostawać jałowy, dlatego przyjmuje się, że posiadana przez bakterie w moczu norma wynosi 0. Równocześnie pojedyncze bakterie w moczu czy nieliczne bakterie w moczu nie są powodem do obaw, ale wymuszają konieczność ponownego przeprowadzenia badania w okresie wskazanym przez lekarza. Ewentualnie może być zlecone badanie moczu z posiewem. Wówczas lekarz z dużą łatwością dokonuje interpretacji i dostosowuje leczenie. Przykładowo, klebsiella pneumoniae w moczu świadczy o infekcji układu moczowego. A citrobacter koseri w posiewie moczu oznacza zakażenie dróg moczowych bakteriami z jelita grubego. Z kolei bakterie ziarniaki w moczu świadczą o niewłaściwym pobraniu próbki do pojemnika i zanieczyszczeniu za pomocą bakterii bytujących na skórze.
Objawy i skutki bakteryjnego zakażenia układu moczowego
Bakterie w moczu mogą, lecz nie muszą być powodem odczuwanych dolegliwości przez pacjenta. Jeżeli są one odczuwalne, to najczęściej objawy przybierają postać:
- bólu brzucha,
- bólu i pieczenia podczas oddawania moczu,
- trudność w oddawaniu moczu (dyzuria),
- częstomocz,
- uczucie pieczenia w okolicy cewki moczowej,
- posiadanie uciążliwego uczucia parcia na pęcherz,
- ból głowy, gorączka,
- nudności i wymioty,
- spadek samopoczucia, rozdrażnienia.
W przypadku małych dzieci nie zawsze są obserwowane objawy związane z oddawaniem moczu. Najczęściej występuje u nich gorączka, wymioty, nudności, biegunka, senność, utrata apetytu. Jednocześnie zmianie ulega kolor i zapach moczu, które wskazują na konieczność przeprowadzania badania moczu z posiewem.
Jakie czynniki sprzyjają zakażeniom bakteryjnym w układzie moczowym?
Wykrycie bakterii w moczu jest dowodem na zakażenie układu moczowego. Bakterie docierają do dróg moczowych, a następnie dochodzi do ich namnażania, co skutkuje rozwojem stanu zapalnego. Zakażenie bakteriami może doprowadzić do zapalenia pęcherza lub nerek. Bakterie w moczu mogą wystąpić w konsekwencji wielu różnych czynników. Wśród najczęściej występujących zalicza się:
- wyższy wiek,
- okres menopauzy,
- cukrzycę,
- ciążę,
- przyjmowanie niektórych leków, np. immunosupresyjnych, steroidowych,
- zbyt rzadkie oddawanie moczu,
- upośledzona praca układu immunologicznego,
- występowanie innych stanów zapalnych w organizmie,
- cewnikowanie,
- utrzymywanie niewłaściwej higieny,
- kąpanie się w zakażonych zbiornikach wodnych,
- występowanie wad anatomicznych,
- zaparcia.
Bakterie w moczu - jakie badanie należy wykonać?
Obecność bakterii w moczu diagnozowana jest w oparciu o dwa rodzaje testów. Najczęściej lekarze decydują się na zlecenie analizowania uryny. W trakcie diagnostyki określana jest także obecność białych i czerwonych krwinek w moczu, co może wskazywać na infekcję. Drugim rodzajem przeprowadzanego badania jest przesiew uryny. Umożliwia określenie rodzaju bakterii występujących w moczu. Poznanie, jakie bakterie bytują w moczu, umożliwia dopasowanie leczenia. Przykładowo, Enterococcus spp w moczu wskazuje na prawdopodobne zakażenie pęcherza moczowego i zapalenie cewki moczowej, a wynik enterococcus spp w moczu 10^2 oznacza konieczność zastosowania antybiotykoterapia.
Zapobieganie bakteryjnym zakażeniom układu moczowego
Osoby zastanawiające się jak zapobiegać bakteryjnemu zakażeniu układu moczowego i jak wypłukać bakterie z moczu, powinny skoncentrować się na codziennym wypijaniu odpowiedniej ilości wody. U osób mających zdiagnozowane zakażenia, rekomendowane jest wypijanie nawet 1-1,5 litra wody więcej niż zazwyczaj. W profilaktyce ZUM rekomendowane jest spożywanie naturalnych soków, które zawierają bardzo duże ilości witaminy C. Skuteczne są również herbatki ziołowe. Kluczowe jest przestrzeganie zasad prawidłowej higieny okolic intymnych, a szczególnie po wypróżnieniu czy po stosunku. Istotne jest, aby regularnie opróżniać pęcherz moczowy.
Ryzyko i konsekwencje bakteriomoczu u kobiet w ciąży
Wśród praktykowanych Standardów Opieki Okołoporodowej, rekomendowane jest, aby każda kobieta w ciąży, raz w miesiącu miała przeprowadzone badanie ogólne moczu. Pozwala to na szybkie wykrycie zakażenia i zastosowanie leczenia. W okresie ciąży dostrzegalne jest większe narażenie na zakażenie dróg moczowych z powodu zastoju moczu w pęcherzu moczowym, zmiany pH czy też wyższego stężenia glukozy. Symptomy są tożsame jak w przypadku osób niebędących w ciąży. Bakteriomocz u kobiet w ciąży wymaga bezzwłocznego wdrożenia leczenia, nawet przy braku objawów. Pozwala to uniknąć powikłań groźnych dla kobiety i dziecka. Wśród nich znajduje się ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek, które może być powodem porodu przedwczesnego i niską masą urodzeniową dziecka. Nieleczony bakteriomocz może doprowadzić do niewydolności nerek. W leczeniu stosowana jest najczęściej penicylina, celfalosporyna, a po 12 tygodniu ciąży dopuszczalne jest zastosowanie nitrofuratoniny.
Antybiotykoterapia i inne zalecenia lecznicze oraz suplementacja wspomagająca leczenie
Obecność bakterii w moczu wymaga wdrożenia odpowiedniego leczenia, które umożliwi zabicie bakterii i zwalczenie infekcji. W tym celu stosowane są antybiotyki, które przepisywane są na receptę przez lekarza. Najczęściej stosowane są lekarstwa zawierające: nitrofurantoinę, sulfonamidy, amoksycylinę, cefalosporyny, trimetoprim/sulfametoksazol, doksycyklinę i chinolony. W niektórych przypadkach, np. enterococcus faecalis w moczu 10^5, konieczne jest zastosowanie terapii skojarzonej, ponieważ sam antybiotyk może nie podołać zabiciu wszystkich bakterii.
Przyjmowanie antybiotyku powinno odbywać się ściśle z zaleceniami lekarza. Nie należy przerywać terapii po ustąpieniu objawów i po poprawie samopoczucia. Podjęcie decyzji o przedwczesnym zakończeniu kuracji może skutkować niecałkowitym wyleczeniem i późniejszym nawrotem infekcji.
W sprzedaży dostępny jest cały szereg leków rekomendowanych jako środki na zakażenie dróg moczowych. Występują w formie tabletek, płynów czy saszetek do rozpuszczenia w wodzie. Rekomendowane jest również przyjmowanie suplementów zawierających w składzie żurawinę, która jest nieoceniona w kontekście zdrowego funkcjonowania układu moczowego. Korzystne działanie wykazują także nasiadówki, czyli ciepłe i ziołowe kąpiele przygotowane z naparu z liści brzozy, pokrzywy, skrzypu czy korzenia lubczyku.
Profilaktyka - jak uniknąć bakteryjnego zakażenia układu moczowego?
W wielu przypadkach można uniknąć zakażeniom układu moczowego poprzez wdrożenie zasad dobrej higieny, co ma szczególne znaczenie w przypadku kobiet. U pań cewka moczowa jest krótsza i znajduje się bliżej odbytu. Przede wszystkim kluczowe jest, aby po wypróżnieniu wycierać się od przodu do tyłu, aby nie przenosić bakterii. Ważne jest także, aby w trakcie cyklu menstruacyjnego często zmieniać podpaski i tampony. Elementem profilaktyki jest także codzienne picie wody. Docelowa ilość powinna oscylować pomiędzy 1,5 a 3 litrami każdego dnia, a ostateczna ilość uzależniona jest od wagi i aktywności fizycznej. Po każdym stosunku seksualnym należy oddać mocz, aby usunąć z dróg moczowych wprowadzone bakterie.
Źródła:
- Czajkowski, K., Broś-Konopielko, M., & Teliga-Czajkowska, J. Zakażenie dróg moczowych u kobiet. Lekarz POZ, 7(2).
- Murray P. i in., Mikrobiologia, Edra Urban & Partner, Wrocław 2018, s. 207–228
- Okrągła, E., Szychowska, K., & Wolska, L. (2014). Mechanizmy utrzymania sterylności układu moczowego. Advances in Hygiene & Experimental Medicine/Postepy Higieny i Medycyny Doswiadczalnej, 68.
- Warzecha, D., Pietrzak, B., Urban, A., & Wielgoś, M. (2021). Problem lekooporności bakterii podczas leczenia oraz profilaktyki zakażeń układu moczowego–czy można jej zapobiec?. Lekarz POZ, 7(6).
Niniejszy artykuł nie jest poradą medyczną i ma charakter wyłącznie informacyjny.
