Cytologia – kto powinien wykonać? - zalecenia do badania cytologicznego

Cytologia to badanie, które pozwala na wykrycie wczesnego stadium raka szyjki macicy. To choroba, na którą co roku umiera ponad 1,5 tysiąca kobiet w Polsce. Tymczasem regularnie wykonywana cytologia zmniejsza szansę na rozwój choroby aż o 80%!

Czym jest cytologia?

Cytologia to podstawowe badanie ginekologiczne, które wykonuje się w celu profilaktyki i diagnostyki nowotworu szyjki macicy. Dzięki cytologii możliwe jest wykrycie wczesnego stadium choroby, co znacząco zmniejsza szanse na rozwój nieprawidłowych zmian. Szacuje się, że regularne poddawanie się cytologii zmniejsza aż o 80% ryzyko zachorowania na raka.

Badanie cytologiczne wykonywane jest również w celu diagnostyki zakażenia wirusem HPV, czyli tzw. brodawczakiem ludzkim. Obecnie wiadomo, że wirus ten jest przyczyną niemal 99% onkologicznych zmian w nabłonku szyjki macicy.

Cytologię wykonuje się także celem wykrycia zmian takich jak nadżerka szyjki macicy czy ogólnej diagnostyki stanu nabłonka pochwy, w tym po rozpoznaniu u pacjentki występowania torbieli Nabotha. W przypadku kobiet zażywających środki hormonalne badanie cytologiczne może być pomocne w ocenie ich efektywności. Co ważne, cytologia jest również jednym z badań wykonywanych w diagnostyce płodności - pomaga wyznaczyć termin owulacji, a tym samym może ułatwić zajście w ciążę parom, które zgłaszają problemy z poczęciem.

Cytologia - co to za rodzaj badania?

Cytologia jest badaniem wymagającym pobrania wymazu z kanału rodnego. Cytologia może być zatem wykonywana wraz z klasycznym badaniem ginekologicznym lub jako osobne badanie. Pacjentka powinna przyjąć wygodną pozycję na fotelu ginekologicznym i możliwie się rozluźnić, aby lekarz lub położna mogli wprowadzić wziernik do jej pochwy. W następnej kolejności specjalnie przygotowaną do tego celu, jałową szczoteczką pobierany jest wymaz z kilku miejsc nabłonka szyjki macicy. Badanie cytologiczne nie jest bolesne, jednak niektóre pacjentki mogą doświadczać delikatnego plamienia przez dobę po pobraniu wymazu.

Kto i kiedy powinien zrobić cytologię?

Jednym z podstawowych badań, które powinno wykonywać się co roku celem profilaktyki zdrowotnej, jest cytologia. Kiedy jest najlepszy czas na jej wykonanie z pewnością zostanie przekazane każdej pacjentce indywidualnie przez ginekologa. Generalnie jednak przyjmuje się, że najlepszym okresem jest czas między 10. a 20. dniem cyklu menstruacyjnego. Bardzo ważne jest, aby unikać wykonywania cytologii w trakcie menstruacji, ponieważ krwawienie może zaburzać jego wyniki.

Najnowsze wytyczne towarzystw ginekologicznych zalecają, aby cytologię wykonywać regularnie od podjęcia aktywności seksualnej lub w przypadku kobiet, które nie rozpoczęły jeszcze współżycia, od 21. roku życia. Jeśli wynik cytologii jest poprawny, kolejne badanie może zostać wykonane po 3. latach. Jeśli w wyniku badania stwierdzono nieprawidłowości (tzw. cytologia grupy 2 i cytologia grupy 3), lekarz decyduje się na włączenie leczenia, a następnie regularne wykonywanie badania rokrocznie.

Częste poddawanie się cytologii zaleca się kobietom w ciąży (dwukrotnie w trakcie trwania ciąży, a następnie po zakończeniu okresu połogu), kobietom z grupy ryzyka (historia nieprawidłowych wyników cytologicznych, zakażenie HPV) i kobietom, u których stwierdzono występowanie nadżerek i/lub torbieli Nabotha. W tym przypadku ginekolog może zdecydować się na pobieranie wymazu co roku.

Jak powinno się przygotować do cytologii?

Oprócz tego kiedy robić cytologię, istotne jest również jak się do niej przygotować. Przede wszystkim zaleca się, aby na 24 godziny przed badaniem nie współżyć, ponieważ może to zaburzać obraz naturalnej flory bakteryjnej pochwy. Nie powinno się również stosować żadnych środków do irygacji (płukania) pochwy, lubrykantów oraz żeli plemnikobójczych. Cytologia nie powinna być wykonywana w czasie stanów zapalnych i infekcji bakteryjnych, którym towarzyszą upławy lub plamienia.

Czy można zrobić cytologię w ciąży?

Cytologia w ciąży nie tylko może być wykonywana, ale wręcz powinna. Według towarzystw ginekologicznych i położniczych zaleca się wykonywanie cytologii u ciężarnych dwukrotnie: na koniec I trymestru oraz w III trymestrze. To zupełnie bezpieczna dla dziecka procedura medyczna, która może ustrzec przyszłą mamę przed rozwojem nowotworu. Warto wiedzieć ze rak szyjki macicy jest najczęściej diagnozowanym nowotworem u ciężarnych, jednak jego wczesne wykrycie niemal całkowicie gwarantuje wyleczenie.

Badanie cytologiczne profilaktyka raka szyjki macicy - jak zmniejszyć ryzyko raka szyjki macicy?

Jak już wspomniano, zdecydowana większość przypadków raka szyjki macicy powodowana jest infekcją wirusową. Onkogenne odmiany wirusa HPV przenoszone są drogą płciową, zatem największe ryzyko zachorowania występuje u kobiet aktywnych seksualnie. Szacuje się, że aż 75% osób uprawiających seks zostanie zarażonych jednym z rodzajów wirusa brodawczaka ludzkiego. Aż 40 odmian tego wirusa przenoszonych jest drogą płciową, jednak do najbardziej niebezpiecznych zalicza się typy HPV 16 i 17. Pewnym jest, że u większości kobiet nie rozwijają się żadne zmiany związane z zakażeniem, część infekcji mija samoistnie bez leczenia. Jednak nie zmienia to faktu, że jedynie regularne wykonywanie cytologii może uchronić przed wykryciem niebezpiecznych zmian we wczesnym stadium, a tym samym wdrożenie leczenia, jeśli będzie to konieczne.

W profilaktyce raka szyjki macicy dużą skutecznością odznacza się również poddanie się szczepieniom przeciwko onkogennym odmianom wirusa HPV. Szczepienia jednak nie chronią przed rozwojem nowotworu u osób już zarażonych i u których doszło już do powstania pierwszych zmian.

Ponadto, podobnie jak w przypadku profilaktyki innych typów nowotworów, lekarze podkreślają wagę dbania o ogólną kondycję organizmu, zbilansowaną dietę i - jeśli są ku temu wskazania - suplementację preparatami witaminowymi uzgodnionymi z lekarzem lub farmaceutą. Spożywanie preparatów wspomagających odchudzanie, stosowanie intensywnych treningów sportowych, w tym uczęszczanie na basen, siłownię czy saunę nie stanowią zagrożenia, jeśli zachowane zostają wszystkie środki ostrożności i zasady higieny. Przy częstej zmianie partnerów seksualnych uczula się na stosowanie mechanicznych środków antykoncepcyjnych, ponieważ dodatkowo zwiększają one ochronę przed przenoszeniem się brodawczaka ludzkiego.

Jak interpretować wyniki badania cytologicznego?

W badaniu cytologicznym pobrany materiał komórkowy poddawany jest ocenie, a następnie - jeśli wykryto komórki o nietypowej budowie - zmiany te są odpowiednio nazywane. Jeśli wyniki cytologii są nieprawidłowe, nie oznacza to od razu, że pacjentka choruje na nowotwór. Wiele nieprawidłowości wykrywanych przez badanie cytologiczne wskazuje na infekcję, stan zapalny pochwy, rozwijającą się nadżerkę.

Cytologia - wyniki

W świecie medycznym wyróżnia się parę skal, które służą ocenie materiału pobranego w ramach badania cytologicznego. W Polsce przyjęły się głównie dwie z nich: skala Papanicolau i klasyfikacja Bethesda.

Cytologia - grupy wg skali Papanicolau

Skala Papanicolau obecnie uznawana jest za dość przestarzałą metodę oceniania materiału cytologicznego, jednak nadal można się z nią spotkać. Jak należy rozumieć wyniki badania przedstawione na tej skali?

• stopień I - rozmaz składa się z prawidłowych komórek
• stopień II (cytologia grupa 2) - w rozmazie oprócz komórek grupy I znajdują się także komórki zmienione, bakterie, leukocyty, śluz. Nie mają one jednak charakteru onkologicznego, mogą za to wskazywać na stan zapalny
• stopień III (cytologia grupa 3)- w rozmazie oprócz komórek prawidłowych obecne są również tzw. komórki dysplastyczne. To komórki nieprawidłowe, o charakterze wskazującym na możliwość rozwijania się choroby nowotworowej. Wyróżnia się jednak podgrupy: oznaczenie IIIa wskazuje, że zaobserwowane komórki mogą, ale nie muszą być dysplastyczne z powodu nowotworu. Ich budowa może być wynikiem bardzo ostrej infekcji/stanu zapalnego. Z kolei oznaczenie IIIb stosuje się do rozmazu, w którym z całą pewnością występują typowe komórki dysplastyczne
• stopień IV - w rozmazie oprócz komórek dysplastycznych pojawiają się również komórki nowotworowe
• stopień V - rozmaz posiada liczne komórki nowotworowe.

Cytologia - grupy wg skali Bethesda

System Bethesda dzieli przedrakowe zmiany nabłonka płaskiego pobranego z szyjki macicy na zmiany śródnabłonkowe małego stopnia (LSIL) i zmiany śródnabłonkowe dużego stopnia (HSIL). Stąd klasyfikacja atypowych komórek płaskonabłonkowych ASC:

• o nieokreślonym znaczeniu – nazwa systematyczna ASC-US,
• nie można wykluczyć HSIL – nazwa systematyczna ASC-H.

Zmiany, które w starszej, omówionej wyżej skali Papanicolau nazywane są "komórkami dysplastycznymi" lub "rakiem przedinwazyjnym", w skali Bethesda dzielone są na grupy:

• CIN1 (dysplazja małego stopnia)
• CIN2 (dysplazja średniego stopnia)
• CIN3 (dysplazja dużego stopnia).

W zależności od wyników badań towarzyszących, np. kolposkopii, ginekolog zadecyduje, w jaki sposób postępować z wykrytymi nieprawidłowościami. Generalnie przyjmuje się, że cytologia grupy 2 (CIN2) i cytologia grupy 3 (CIN3) są wskazaniem do bezzwłocznego podjęcia działań takich jak zaleczenie stanu zapalnego, dalsza diagnostyka i powtórzenie badania cytologicznego. Przy regularnie wykonywanych badaniach cytologicznych, tego typu postępowanie w większości przypadków kończy się powodzeniem i odzyskaniem zdrowia przez pacjentkę.